Γιώργος Επανωμεριτάκης: "Τι δείχνουν τα πρόσφατα στοιχεία για την Ελληνική Οικονομία και που οδηγεί η ενεργειακή κρίση"

Η εξαμηνιαία έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά και η δημοσίευση προ ημερών της μελέτης του Ιδρύματος Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) αποτέλεσαν την αφορμή για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Διευθυντή του Δικτύου Καταστημάτων της Συνεταιριστικής Τράπεζας Χανίων κ. Γιώργο Επανωμεριτάκη, σχετικά με την πορεία της Ελληνικής Οικονομίας.

Η συζήτηση επεκτάθηκε στο μεταβαλλόμενο διεθνές τραπεζικό σύστημα και τη δημιουργία της Candia Bank, η οποία θ΄ αποτελέσει τον σύμμαχο μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, μέσα στις νέες προκλήσεις που βιώνει η παγκόσμια αγορά.

Πόσο ενθαρρυντικά είναι τα στοιχεία για την ελληνική οικονομία δεδομένης της παγκόσμια κρίσης που βιώνουμε; 

"Τα στοιχεία δείχνουν ότι η Ελληνική Οικονομία ανέκαμψε στις αρχές του 2022, με χαμηλότερο, όμως ρυθμό σε σχέση με τα προηγούμενα τρίμηνα, λόγω των συνεπειών του πολέμου στην Ουκρανία. Στα θετικά στοιχεία του τελευταίου έτους  συγκαταλέγεται επίσης, η αναμενόμενη αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας από τουλάχιστον δύο οίκους αξιολόγησης, οι οποίοι είναι πολύ κοντά στην ένταξη της ελληνικής οικονομίας στην επενδυτική βαθμίδα και σιγά-σιγά ακολουθούν και άλλοι οίκοι αξιολόγησης. 

Εάν η Ελλάδα μπει στην επενδυτική βαθμίδα αυτό θα το δούμε και στην τσέπη μας, γιατί θα μειωθεί το κόστος δανεισμού, άρα και οι τιμές των αγαθών και υπηρεσιών.  Όταν μία χώρα είναι σε επενδυτική βαθμίδα, εξασφαλίζει χαμηλότερα  επιτόκια, σε σχέση με μία χώρα που δεν είναι στη βαθμίδα αυτή.  Αλλά χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί αν  διαπιστωθεί ότι καταναλώνει περισσότερα χρήματα για να στηρίξει επιχειρήσεις και νοικοκυριά, αναλαμβάνοντας ρίσκο πέραν των δυνατοτήτων της, θα δημιουργήσει νέα ελλείμματα, με συνέπεια να υποβαθμιστεί η οικονομία  από τους οίκους αξιολόγησης.

Εκτιμώ ότι η  ελληνική οικονομία μπορεί να στηρίξει την αγορά και τους πολίτες που πλήττονται από αλλεπάλληλες αυξήσεις στην ενέργεια, αλλά δεν μπορεί να το κάνει για μεγάλο διάστημα. Η κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει σε στοχευμένες δράσεις στις πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού."

Τι σηματοδοτεί η έξοδος της χώρας από την εποπτεία τον προσεχή Αύγουστο;

"Η Ελλάδα κατάφερε με πολλές θυσίες να ανακάμψει και να μπορεί πλέον να δανείζεται σε καλές τιμές. Χρησιμοποίησε τους μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης  και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και περιόρισε το χρέος. Τώρα το ελληνικό χρέος  είναι μάλλον σε μία καλή κατάσταση γιατί χρειάζονται πάνω από 30 χρόνια για να αποπληρωθεί και τα επιτόκια είναι πολύ χαμηλά.  Επίσης, έχουμε ένα αποθεματικό, από την εποχή πού ήμασταν ακόμα στα μνημόνια, άνω των 30 δισεκατομμυρίων ευρώ, που αξιοποιείται μόνο για την εξυπηρέτηση του χρέους.  Σε όλα αυτά, πρέπει να προσθέσουμε  την έντονη ζήτηση ακινήτων, που παρατηρείται τελευταία, γεγονός που σημαίνει ότι παράγεται πλούτος.

Κάποιοι μπορούν να μιλήσουν και για μελλοντική «φούσκα» αν δεν αυτορυθμιστεί εγκαίρως η αγορά. Στην Ελλάδα επίσης, παρατηρείται  μεγάλη έκρηξη του τουρισμού, ο οποίος φαίνεται ότι θα πάει πάρα πολύ καλά και τα επόμενα χρόνια. Αυτό δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, ανεξάρτητα από το πόσο καλά αμειβόμενες είναι – είναι άλλη μεγάλη συζήτηση – καθώς και τη δυνατότητα να παραχθεί πλούτος που μπορεί να  αυξήσει την αξία της γης. Αυτές είναι θετικές παράμετροι για την οικονομία που πρέπει να τις λάβουμε υπόψη."

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί υπό τις παρούσες συνθήκες να βοηθήσει εύθραυστες οικονομίες; 

"Πράγματι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)  μπορεί να στηρίξει χώρες, όπως η Ελλάδα ή η Ιταλία, οι οποίες αυτή την περίοδο είναι περισσότερο ευάλωτες. Ειδικά για την Ελλάδα, η οποία δεν έχει ακόμα επενδυτική βαθμίδα και δανείζεται ακριβότερα, μπορεί να εφαρμόσει  πολιτικές που θα της επιτρέψουν να αγοράσει  ομόλογα του ελληνικού δημοσίου για να αποτρέψει την άνοδο των επιτοκίων. Θα δούμε λοιπόν,  στην πράξη το επόμενο διάστημα πως θα διαχειριστεί η ΕΚΤ τέτοια ζητήματα, έχοντας πάντα στο νου μας ότι μπορεί τα πράγματα  να πάνε καλύτερα αλλά και χειρότερα. Δεδομένου επίσης, οτι δεν  γνωρίζουμε πως θα κινηθεί ο πληθωρισμός, δεν είναι εύκολο να γίνουν εκτιμήσεις για το τι θα συμβεί.

Για παράδειγμα, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά ότι η αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ), δηλαδή η ανάπτυξη, θα είναι το 2022 στο 3,2% και ότι την επόμενη χρονιά θα ανέβει στα 4+%.  Αυτές όμως, οι εκτιμήσεις μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατραπούν αν η Ευρώπη μπει σε ύφεση, εξαιτίας του τεράστιου κόστους της ενέργειας. Αντίθετα, αν δεν συμβεί αυτό μπορεί να δούμε τους δείκτες ανάπτυξης να βελτιώνονται περεταίρω."

Η παγκόσμια οικονομία είναι τόσο ευαίσθητη πλέον σε εξωγενείς παράγοντες ή πάντα επηρεαζόταν από απρόοπτα γεγονότα;

"Έτσι ήταν πάντα, αν θυμηθούμε  γεγονότα του παρελθόντος. Υπάρχει όμως μία μεγάλη διαφορά σε σχέση με το τι εννοούσαμε κρίση, 50 χρόνια ή ένα αιώνα πριν.  Τώρα  οι περισσότερες μεταβολές οφείλονται στην παγκοσμιοποίηση, καθώς όλες οι οικονομίες είναι πάρα πολύ συνδεδεμένες μεταξύ τους και οποιοδήποτε γεγονός στη μια άκρη της γης επηρεάζει πολλές χώρες.  Όλα αυτά λοιπόν, φτιάχνουν ένα οικονομικό κλίμα, σαν αυτό που ζούμε τώρα, με απρόβλεπτες παραμέτρους. 

Ας μη ξεχνάμε επίσης, ότι το παγκόσμιο εμπόριο είχε μάθει να λειτουργεί σαν ένα καλοκουρδισμένο ρολόι. Ο καθένας ήξερε πότε θα παραδώσει ή θα παραλάβει τα προϊόντα του,  πότε θα συνάψει συμφωνίες κλπ. Ήρθε η πανδημία, ένα εντελώς πρωτόγνωρο συμβάν για την ανθρωπότητα, και αποσυντόνισε την παγκόσμια παραγωγή, τη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών και το παγκόσμιο εμπόριο στο σύνολό του.  Ακολούθησε  φέτος η κατάρρευση των ευρωπαϊκών, ακόμα και των παγκόσμιων αερομεταφορών, καθώς και η μεγάλη φυγή εργαζομένων, κάτι που δεν μπορούσαν να προβλέψουν ακόμη και οι πιο έμποροι αναλυτές.

Τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε μια ενδεχόμενη ευρωπαϊκή ύφεση, αν η Ρωσία αποφασίσει τη διακοπή παροχής φυσικού αερίου στη Γερμανία. Βλέπουμε λοιπόν ότι μία νέα παράμετρος μπορεί να δημιουργήσει μία νέα ισορροπία σ΄ ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που είναι τελικά  απίστευτα πολυπαραμετρικό."

Αυτές οι νέες καταστάσεις οδηγούν και σε αύξηση του πληθωρισμού;

"Έχουμε φτάσει σε μία περίοδο με πολύ υψηλό πληθωρισμό και αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει έλλειψη πρώτων υλών και προϊόντων. Αυτός ο πληθωρισμός ζήτησης δεν αντιμετωπίζεται εύκολα.  Αν ήταν πληθωρισμός ζήτησης, δηλαδή οι πολίτες είχαν πολλά χρήματα να ξοδέψουν, οι Κεντρικές Τράπεζες θα ανέβαζαν τα επιτόκια για να αυξηθούν οι καταθέσεις και θα μπορούσαν να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό.

Αν όμως, ο πληθωρισμός οφείλεται σε έλλειψη αγαθών και πρώτων υλών οι Κεντρικές Τράπεζες δεν μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα. Μία αύξηση επιτοκίων επιδεινώνει την κατάσταση γιατί πλήττει όχι μόνο αυτούς που έχουν χρήματα να δαπανήσουν, αλλά και αυτούς που χρειάζονται χρήματα για να παράγουν. Άρα, όταν ο πληθωρισμός οφείλεται σε χαμηλή προσφορά, δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο και τα όπλα που έχουν οι Κεντρικές Τράπεζες είναι αναποτελεσματικά. Έτσι, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε σε στασιμοπληθωρισμό, με αυξήσεις των τιμών και ταυτόχρονη ύφεση."

Πως μπορεί να ξεκαθαρίσει το τοπίο;

"Τώρα βρισκόμαστε ουσιαστικά σε μια περίοδο παράξενης αναμονής. Πολλά θα εξαρτηθούν από τις προθέσεις της Ρωσίας. Αν δηλαδή, συνεχίσει να παρέχει φυσικό αέριο στις ευρωπαϊκές χώρες και  κυρίως στη Γερμανία. Αναμένουμε λοιπό, να δούμε αν επαναλειτουργήσει, μετά τη συντήρηση ο κεντρικός αγωγός στις 21 Ιουλίου, ημέρα κατά την οποία θα συνεδριάσει  και η Ευρωπαϊκή Κεντρική  Τράπεζα για να αποφασίσει τι θα κάνει με τα επιτόκια. Αν η Ρωσία αποφασίσει για λόγους πολιτικούς να τραβήξει το σκοινί, θεωρείται δεδομένο  ότι η Ευρώπη το χειμώνα θα έχει μπει σε ύφεση. Αρχικά θα πληγεί η Γερμανία, καθώς οι μεγάλες βιομηχανίες θα αναγκαστούν να σταματήσουν τη λειτουργία τους, κάτι το οποίο θεωρώ ότι τα καταβληθεί προσπάθεια να αποφευχθεί."

Οι κίνδυνοι για την Ελλάδα είναι εξίσου μεγάλοι; 

"Η Ελλάδα μπορεί να βρει λύση στον τομέα της ενέργειας, γιατί έχει  ήδη  υποδομές για υγροποιημένο φυσικό αέριο στη Ρεβυθούσα της Αττικής και αλλά και στην Αλεξανδρούπολη,  ενώ  μπορεί να δημιουργήσει και πλωτές εγκαταστάσεις. Άρα η χώρα μας μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της αυτή τη στιγμή. Αλλά η χώρα μας αντιπροσωπεύει  μόνο το 2% του Ακαθάριστου Εθνικού προϊόντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν μπορεί να θεωρηθεί ρυθμιστικός παράγοντας στην αναχαίτηση ενδεχομένης ευρωπαϊκής ύφεσης."

 Η Ευρώπη είναι έτοιμη για αυτό το ενδεχόμενο; Έχει δημιουργήσει άμυνες;

"Πιθανότατα δεν ήταν προετοιμασμένη για κάτι τόσο απρόοπτο και κυρίως για τη διάρκεια του πολέμου.  Έτσι, συζητάμε  τώρα για το ενδεχόμενο ύφεσης, όταν η Ευρώπη μιλούσε για θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το προσεχές διάστημα. Η σχέση Ευρώ Δολαρίου έχει επιδεινωθεί  και αντιλαμβανόμαστε ότι το θέμα περιπλέκεται, καθώς όλα επηρεάζονται από τις γεωπολιτικές εξελίξεις.

Υπάρχει και ένα άλλο θέμα με την Ευρώπη. Εκτιμώ ότι δεν θα μπορεί για πολύ καιρό ακόμη να διατηρεί ενιαία οικονομική πολιτική, γιατί η κάθε χώρα θα κληθεί να αντιμετωπίσει πιέσεις από το λαό της προσπαθώντας να βρει λύσεις που δεν είναι σίγουρο ότι θα είναι συμβατές μεταξύ των χωρών-εταίρων, χωρίς απαραίτητα αυτό να είναι πρόβλημα για τις εθνικές οικονομίες."

Όλα αυτά μπορεί ν’ αφήσουν και κάτι θετικό; 

"Δεν μπορεί ποτέ κανείς να μιλά μόνο για θετικές ή μόνο για αρνητικές πλευρές σε κάτι που συμβαίνει.  Για παράδειγμα, οι κυρώσεις οι οποίες επιβλήθηκαν από τη Δύση στη Ρωσία δημιούργησαν κόστος και στην ίδια τη Δύση.  Από την άλλη, αν η Ρωσία τραβήξει την κατάσταση στα άκρα, δεν θα μπορεί να πουλήσει το φυσικό αέριο και θα βρεθεί και αυτή σε δύσκολη θέση. Θεωρώ ότι θα πρυτανεύσει η λογική. Άλλωστε,  όσα συζητάμε είναι τα χειρότερα σενάρια, για τα οποία πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι, αλλά μπορεί και να μην συμβούν."

Μέσα σε αυτό το κλίμα, που, όπως περιγράψατε, δεν είναι τελείως αρνητικό, στην πραγματική οικονομία μπορούν να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για νέες επενδύσεις; Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι σε θέση να τις υποστηρίξει;

"Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα μπόρεσε με μεγάλο κόστος – και όλων εμάς των πολιτών πρέπει να το ομολογήσουμε – να ανακεφαλαιοποιηθεί (και αναφερόμαστε στις 4 συστημικές τράπεζας, γιατί οι μικρότερες Τράπεζες ανακεφαλοποιήθηκαν από τους μετόχους ή τους μεριδιούχους τους) και να ορθοποδήσει μετά από μια πολύ δύσκολη περιπέτεια.  Σήμερα, έχει περίπου 12 – 13% μη εξυπηρετούμενα δάνεια, σε σχέση με 50% τα  προηγούμενα χρόνια και αυτό δηλώνει μια αξιοσημείωτη αντοχή. 

Δεν έχουμε φτάσει, βέβαια, στο ευρωπαϊκό ποσοστό του 2%, αλλά το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι ικανοποιητικά κεφαλαιοποιημένο. Βεβαίως, και αυτό επηρεάζεται  από την κατάσταση που διαμορφώνει η Πανδημία και  ο πόλεμος στην Ουκρανία  και βλέπουμε οτι αναβάλλεται η σύναψη ομολογιακών δανείων, λόγω των υψηλών επιτοκίων, αλλά μπορούμε να πούμε ότι είναι σε ικανοποιητική κατάσταση και κυρίως διαθέτει (και θα διαθέτει για πολύ μεγάλο διάστημα)  τεράστια ρευστότητα. Αυτό σημάνει ότι το Ελληνικό τραπεζικό σύστημα, ανεξάρτητα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, είναι σε θέση να δώσει χρήματα στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, εφόσον φυσικά πληρούν τα τραπεζικά κριτήρια. Το επόμενο διάστημα θα έρθουν προγράμματα ενίσχυσης της ρευστότητας μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων και από το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. 

Αυτό θα είναι  αφορά σε μεγάλο βαθμό  κατά κύριο λόγο ένα πρόγραμμα μη επιστρεπτέων ενισχύσεων. Θα αποτελέσει όμως ταυτόχρονα  και  μια  πρωτοφανή δυνατότητα κινητοποίησης ιδιωτικών πόρων. Τα δάνεια  του Ταμείου Ανάκαμψης θα αξιοποιηθούν  με τρόπο που να μην επιβαρύνουν δημοσιονομικά, και αναμένεται να  κινητοποιήσουν χιλιάδες ιδιωτικές επενδύσεις και να αξιοποιηθούν και  στις δημόσιες επενδύσεις των Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Το ποσό θα ξεπεράσει τα 30 δισεκατομμύρια ( επιχορηγήσεις 18.4 δις € και δάνεια 12.7 δις €) και θα διατεθεί για  αναπτυξιακούς σκοπούς (για τη στήριξη των επενδύσεων και των μεταρρυθμίσεων σε όλες τις επιχειρήσεις)."

Μέσα σε αυτήν τη συγκυρία, η συγχώνευση των δύο τραπεζών της Κρήτης ήταν λύση ανάγκης ή προοπτικής;

"Ήταν και τα δύο. Γιατί με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται νέες ευκαιρίες ανάπτυξης και ταυτόχρονα ενισχύεται η παρουσία τους σε όλη την Ελληνική  επικράτεια. Είναι γεγονός ότι το σύγχρονο τραπεζικό σύστημα μεταλλάσσεται, σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μπαίνουν στην αγορά νέοι «παίκτες» οι οποίοι δεν είναι τράπεζες με τη μορφή που γνωρίζαμε έως τώρα, αλλά τράπεζες 100% ηλεκτρονικές, οι λεγόμενες NeoBanks ή κάποια Funds, που εισάγουν νέα τραπεζικά προϊόντα και έχουν βρει νέους τρόπους προσέγγισης  πελατών. Διανύουμε δηλαδή, μία ταχύτατη μεταβολή του τραπεζικού συστήματος και οι ελληνικές Τράπεζες είναι υποχρεωμένες να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Να ενώσουν δυνάμεις και να αποκτήσουν ισχυρή παρουσία που θα τους επιτρέψει, πέρα από την ευελιξία, την οποία έτσι κι αλλιώς έχει μία μικρή τράπεζα, ν΄ αποκτήσουν τους ανάλογους πόρους και την κατάλληλη  στελέχωση για να προσαρμόζονται γρήγορα  σε αυτό που φέρνει το Αύριο. Γιατί το  Αύριο είναι τελικά, σήμερα."

Τι θα σημάνει λοιπόν, αυτή η ένωση δυνάμεων;

"Καταρχάς υπήρχε και από τις δύο πλευρές η πρόθεση συνεργασίας.  Ακολούθησε μία πολύ ειλικρινής συζήτηση των επικεφαλής των δύο τραπεζών, η οποία κατέληξε σε μία συμφωνία, προς όφελος και των μετόχων της Παγκρήτιας Τράπεζας και των μεριδιούχων της Τράπεζας Χανίων. Σε αυτή τη βάση, δημιουργείται μια μεγάλη τράπεζα, η οποία  ενισχύεται  με την εξαγορά των δραστηριοτήτων στην Ελλάδα της HSBC και  δημιουργείται ένα σύστημα με συγχώνευση  τριών τραπεζικών δικτύων με ένα σημαντικό αριθμό φυσικών καταστημάτων σε όλη τη χώρα.

Η Candia Bank θα διαθέτει πολύ ψηλή κεφαλαιακή επάρκεια και  ρευστότητα, διοίκηση, στελέχη και προσωπικό με πολύ μεγάλη εμπειρία και τεχνογνωσία και θα διευρύνει περεταίρω το δίκτυο των καταστημάτων,  τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της, με προοπτική να αναδειχθεί, πολύ σύντομα, στον 5ο πόλο του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, όπου ο πελάτης θα εξακολουθεί να αισθάνεται μοναδικός συνεργάτης. Όσο πομπώδες και αν ακούγεται αυτό, είναι εφικτό γιατί σκοπός δεν είναι να εξελιχθεί σταδιακά σε συστημική τράπεζα, αλλά να στηρίξει τη μικρή και μεσαία επιχείρηση παντού στην Ελλάδα, προσφέροντας λύσεις και προϊόντα χρηματοδότησης, αλλά και συμβουλές, που θα τη βοηθήσουν στην καθημερινή της λειτουργία  και στην ανάπτυξη της."