Η Κρήτη των γιγάντων και των νάνων: Το κρανίο του ιπποπόταμου αποκαλύπτει μυστικά 100.000 ετών

Μια σημαντική επιστημονική ανακάλυψη έρχεται να φωτίσει το παρελθόν της Κρήτης και την προϊστορική της πανίδα. Ερευνητές προχώρησαν στην πρώτη πλήρη ψηφιακή ανακατασκευή του κρανίου του Hippopotamus creutzburgi, του αρχαίου νάνου ιπποπόταμου που ζούσε στο νησί κατά το Πλειστόκαινο, προσφέροντας πολύτιμα στοιχεία για την εξελικτική ιστορία του είδους.

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε σε διεθνές περιοδικό αρχαιολογίας και πολιτιστικής κληρονομιάς, βασίστηκε σε προηγμένες τεχνικές τρισδιάστατης απεικόνισης και αποκατέστησε ψηφιακά το κρανίο ενός ζώου που επί δεκαετίες παρέμενε γνωστό μόνο μέσα από αποσπασματικά ευρήματα.

Από την Πελοπόννησο στην Κρήτη

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι ο Hippopotamus creutzburgi κατάγεται από τον Hippopotamus antiquus, έναν προϊστορικό ιπποπόταμο που ζούσε στην Πελοπόννησο. Κατά τις ψυχρότερες περιόδους του Πλειστοκαίνου, όταν η στάθμη της θάλασσας είχε πέσει, ομάδες αυτών των ζώων διέσχισαν τα στενά και έφτασαν στην Κρήτη, όπου προσαρμόστηκαν στο νέο τους περιβάλλον. Εκεί, ακολουθώντας τον γνωστό «κανόνα των νησιών» του βιολόγου Van Valen, εξελίχθηκαν σε μικρόσωμη μορφή, καθώς οι περιορισμένοι πόροι οδήγησαν σε φυσική επιλογή υπέρ μικρότερων σωμάτων.

Ο κρητικός ιπποπόταμος επιβίωσε για χιλιάδες χρόνια στο νησί, ώσπου εξαφανίστηκε κάτω από συνθήκες που παραμένουν ασαφείς. Οι ερευνητές αποδίδουν την εξαφάνισή του σε πιθανούς συνδυασμούς κλιματικών αλλαγών, φυσικών καταστροφών, ασθενειών ή ανταγωνισμού με τα ελάφια που έφτασαν μεταγενέστερα στην Κρήτη.

Η πρόκληση της ανακατασκευής

Παρότι απολιθώματα του είδους έχουν εντοπιστεί σε αφθονία στο Οροπέδιο του Καθαρού, τα περισσότερα ήταν κατεστραμμένα ή παραμορφωμένα, γεγονός που για δεκαετίες εμπόδιζε την πλήρη ανασύσταση της μορφολογίας του ζώου.

Οι Νικόλαος Γερακάκης και καθηγητής Δημήτριος Μακρής αξιοποίησαν τέσσερα απολιθωμένα θραύσματα, που είχαν ανασκαφεί μεταξύ 1998 και 2002, και μέσω φωτογραμμετρίας δημιούργησαν ένα ψηφιακό τρισδιάστατο μοντέλο. Με τη χρήση του λογισμικού Blender, εφάρμοσαν τη μέθοδο της «ρετροπαραμόρφωσης» – μια τεχνική που αναπτύχθηκε το 2022 από τον De Vries και την ερευνητική του ομάδα – ώστε να διορθώσουν τις παραμορφώσεις των απολιθωμάτων.

Για την κάτω γνάθο, που είχε υποστεί τις μεγαλύτερες αλλοιώσεις, οι επιστήμονες κατασκεύασαν έναν ειδικό εξωσκελετό με 23 υποστηρίγματα, επιτρέποντας την ακριβή αναπαράσταση του αρχικού σχήματος.

Νέα δεδομένα για ένα χαμένο είδος

Η ψηφιακή ανακατασκευή αποκάλυψε ότι ο H. creutzburgi παρουσίαζε μορφολογικές ομοιότητες τόσο με τους σημερινούς αφρικανικούς ιπποπόταμους, όσο και με τους νάνους ιπποπόταμους της Μαδαγασκάρης. Το μέγεθός του υπολογίζεται να ήταν παρόμοιο με εκείνο ενός νεαρού αφρικανικού ιπποπόταμου ή ενός ενήλικου μαδαγασκαριανού.

Η ερευνητική ομάδα σχεδιάζει να εκτυπώσει το κρανίο σε τρισδιάστατη μορφή για παρουσίαση σε εκθέσεις μουσείων, συμπεριλαμβανομένου του Οροπεδίου Καθαρού, ενώ έχει ήδη ολοκληρωθεί και η ψηφιακή ανακατασκευή του ολόκληρου σκελετού. Ένα φυσικό μοντέλο του ζώου φιλοξενείται πλέον στο Εργαστήριο Σπονδυλωτής Παλαιοντολογίας του ΕΚΠΑ.

Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν επίσης οι καθηγητές Γιώργος Λύρας, Νικόλαος Γερακάκης, Μαρία Τσανίδου και Κωνσταντίνα Κουβέλη, επιβεβαιώνοντας για ακόμη μια φορά τη σημαντική συμβολή της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας στη μελέτη της προϊστορικής ζωής της Κρήτης.