«Πράσινο φως» στην προδιαγεγραμμένη καύση: Νέο πλαίσιο για την πρόληψη πυρκαγιών

Με οδηγό τα μοντέλα της Ισπανίας, της Ιταλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, η Ελλάδα θα προχωρήσει στη θεσμοθέτηση της προδιαγεγραμμένης καύσης μέσω του νέου νομοσχεδίου του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας με τίτλο ”Ενεργή Μάχη”. Η χώρα θα ορίσει νομικά για πρώτη φορά την «προγραμματισμένη και ελεγχόμενη χρήση φωτιάς» υπό συγκεκριμένες και αυστηρές προϋποθέσεις, αναγνωρίζοντάς την επίσημα ως μέσο πρόληψης πυρκαγιών και διαχείρισης της καύσιμης ύλης. Δασική Υπηρεσία και Πυροσβεστική θα αναλάβουν τον σχεδιασμό των καύσεων και την υλοποίησή τους ενώ ανοίγει ο δρόμος για συνεργασία και συμμετοχή της επιστημονικής κοινότητας, των ΜΚΟ και ιδιωτών.

Σύμφωνα με πηγές της Πολιτικής Προστασίας, η προγραμματισμένη και ελεγχόμενη χρήση φωτιάς θα γίνεται υπό καθορισμένες συνθήκες και προδιαγραφές και για σκοπούς όπως η διαχείριση της δασικής βλάστησης και πρόληψη πυρκαγιών, η βελτίωση των οικοτόπων και βοσκοτόπων, η προστασία της βιοποικιλότητας, ο έλεγχος ασθενειών/εντόμων, η αντιμετώπιση ανεπιθύμητων εισβλητικών φυτών, η επιχειρησιακή εκπαίδευση του πυροσβεστικού προσωπικού.

Πώς θα γίνεται η προδιαγεγραμμένη καύση

Ο σχεδιασμός θα γίνεται από κοινού από κάθε τοπική δασική υπηρεσία μαζί με την αρμόδια Περιφερειακή Πυροσβεστική Διοίκηση και θα βασίζεται σε ειδικές μελέτες που θα έχουν συνταχθεί από τη δασική υπηρεσία και θα έχουν εγκριθεί από την Πυροσβεστική. Παράλληλα, σύμφωνα με το πλαίσιο που προωθείται, το Πυροσβεστικό Σώμα θα έχει τη δυνατότητα να προτείνει περιοχές και σημεία υψηλού κινδύνου για την ενσωμάτωσή τους στις μελέτες ενώ οι δύο φορείς θα μπορούν να συνεργάζονται με επιστημονικά και ερευνητικά ιδρύματα. Ειδικότερα, προβλέπεται, η δασική υπηρεσία να μπορεί να συνάπτει μνημόνια συνεργασίας με ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς φορείς, τεχνολογικούς φορείς, ΜΚΟ με σχετικό αντικείμενο, καθώς και με μη κερδοσκοπικούς φορείς ή ιδιώτες με αντίστοιχη τεχνογνωσία για επιστημονικές έρευνες. Σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά ανοίγεται ο δρόμος για συμμετοχή της επιστημονικής κοινότητας και εξειδικευμένων οργανώσεων στον σχεδιασμό των καύσεων.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κάθε εγκεκριμένη μελέτη καύσης θα ενεργοποιείται έπειτα από αίτημα που θα έχει υποβληθεί είτε από τον διοικητή της τοπικής Πυροσβεστικής προς τον τοπικό δασάρχη/διευθυντή Δασών είτε αντίστροφα. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει αντίρρηση μέσα σε ένα καθορισμένο χρονικό πλαίσιο (εντός 5 εργάσιμων ημερών) το σχέδιο θα μπορεί να τεθεί σε εφαρμογή.

Όσον αφορά την υλοποίηση, θα προχωρούν σε αυτές μικτά κλιμάκια, αποτελούμενα από στελέχη της δασικής υπηρεσίας και του Πυροσβεστικού Σώματος έπειτα από κοινή απόφαση του γενικού γραμματέα Δασών και του γενικού γραμματέα Πολιτικής Προστασίας. Όπως επισημαίνουν πηγές της Πολιτικής Προστασίας, η συγκρότηση των συνεργείων και από τους δύο φορείς είναι ιδιαιτέρως σημαντική καθώς η εμπλοκή του Πυροσβεστικού Σώματος θα διασφαλίζει ενιαία διοίκηση και επιχειρησιακή ευθύνη πυρασφάλειας. Στις ομάδες που θα προχωρούν στις καύσεις θα μετέχει εξειδικευμένο προσωπικό του Πυροσβεστικού Σώματος (όπως στελέχη που έχουν καταρτιστεί στο αντιπύρ και μέλη της ΕΜΟΔΕ) μαζί με δασολόγους του ΠΣ και της τοπικής δασικής υπηρεσίας. Επιπλέον προβλέπεται ότι στα συνεργεία θα δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής, αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς, ως παρατηρητές ή τεχνικοί σύμβουλοι, πανεπιστημιακά ιδρύματα, ερευνητικοί φορείς και ΜΚΟ σχετικοί με τη δασοπροστασία.

Αναφορικά με τα ιδιωτικά δάση ή ιδιωτικές εκτάσεις θα απαιτείται έγγραφη συναίνεση του ιδιοκτήτη. Ωστόσο καθίσταται σαφές ότι σε περίπτωση που δεν συμβεί αυτό θα υπάρχει η δυνατότητα επέμβασης χωρίς συναίνεση, με κοινή απόφαση του προϊσταμένου της Διεύθυνσης Δασών και του διοικητή της Περιφερειακής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, εφόσον τεκμηριώνεται με σαφή και ρητό τρόπο ότι η καύση είναι αναγκαία για την προστασία του οικοσυστήματος.

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην προδιαγεγραμμένη καύση θα είναι η παρακολούθηση εκπαιδευτικού προγράμματος, που θα έχει σχεδιαστεί και υλοποιηθεί από κοινού από τη Γενική Διεύθυνση Δασών και το Αρχηγείο του Πυροσβεστικού Σώματος για το προσωπικό των Δασικών Υπηρεσιών αλλά και για άλλους φορείς. Σκοπός του προγράμματος, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, θα είναι πρωτίστως να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι συμμετέχοντες θα έχουν ειδική εκπαίδευση για τις καύσεις καθώς επίσης και η ανάπτυξη και διαμόρφωση κοινής επιχειρησιακής κουλτούρας μεταξύ δασικών και πυροσβεστικών στελεχών ως προς τις τεχνικές τής προδιαγεγραμμένης καύσης.

Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις συνθήκες υπό τις οποίες θα υλοποιείται η προδιαγεγραμμένη καύση. Όπως επισημαίνεται από πηγές της Πολιτικής Προστασίας, οι καύσεις προβλέπεται να γίνονται εκτός της αντιπυρικής περιόδου και μόνο ημέρα (από ανατολή έως δύο ώρες πριν τη δύση). Ωστόσο, θα υπάρξουν κάποιες εξαιρέσεις μέσα στην αντιπυρική περίοδο, οι οποίες θα καθοριστούν το επόμενο διάστημα μέσω σχετικής απόφασης. Παράλληλα τα κλιματολογικά και μετεωρολογικά δεδομένα θα περιλαμβάνονται στα κριτήρια ασφαλείας για την υλοποίηση της προδιαγεγραμμένης καύσης καθώς σε ημέρες με δείκτη κινδύνου εκδήλωσης πυρκαγιάς 4 ή 5 θα απαγορεύεται η καύση. Κατά τις ίδιες πηγές, ακόμα και κοντά στην έναρξη της αντιπυρικής περιόδου, π.χ. τον Απρίλιο, θα μπορούν να επιτραπούν καύσεις εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Βασικός άξονας γύρω από τη συγκεκριμένη ρύθμιση, είναι η φωτιά να χρησιμοποιείται μόνο όταν και όπου είναι ασφαλές, χωρίς δηλαδή να διακυβευτεί η ασφάλεια ούτε του προσωπικού, ούτε των πολιτών, ούτε και του φυσικού περιβάλλοντος.

Πότε αναμένεται να εφαρμοστεί

Σύμφωνα με πηγές της Πολιτικής Προστασίας η πλήρης ανάπτυξη του μέτρου αναμένεται ουσιαστικά μετά το τέλος του 2027. Πιο συγκεκριμένα, η μεταβατική περίοδος θα είναι έως τις 30.11.2027. Κατά το διάστημα αυτό θα πρέπει να έχουν καταρτιστεί οι πρώτες κανονικές μελέτες καύσης. Έως τότε κατά το 2026, προβλέπεται η πιλοτική εφαρμογή του μέτρου μέσω σχεδιασμού από τη Γενική Διεύθυνση Δασών και το Αρχηγείο Π.Σ., σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστημονικούς φορείς. Οι καύσεις αυτές θα υλοποιούνται μεμονωμένα σε περιοχές προτεραιότητας, βάσει τεκμηριωμένου αιτήματος και έκδοσης άδειας από την οικεία Πυροσβεστική Διοίκηση (και θα διενεργείται από εξειδικευμένο προσωπικό, όπως τις μονάδες των “δασοκομάντος”), μετά από εξέταση στοιχείων όπως τοποθεσία, σκοπός, καιρικές συνθήκες, μέτρα ασφαλείας και τεχνική ετοιμότητα. Η πιλοτική φάση, όπως επισημαίνουν οι ίδιες πηγές, λειτουργεί ως εργαλείο «μάθησης μέσω εφαρμογής» και είναι καθοριστική για την απόκτηση πρακτικής εμπειρίας, τη δοκιμή των διαδικασιών και την αποτύπωση των αναγκαίων βελτιώσεων πριν τη γενικευμένη εφαρμογή του θεσμού από το 2027 και μετά. Παράλληλα, κατά τις ίδιες πηγές το πιλοτικό πρόγραμμα στη Χίο το 2022-2023 (WWF Ελλάς – Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ») αν και είχε θετικά αποτελέσματα ανέδειξε την ανάγκη ύπαρξης σαφούς θεσμικού πλαισίου, ρόλων και ευθυνών. Για τον λόγο αυτό, όπως επισημαίνουν οι αρμόδιες πηγές, η νέα ρύθμιση έρχεται ακριβώς να θεραπεύσει αυτό το κενό, μετατρέποντας την ελεγχόμενη φωτιά από απαγορευμένη πρακτική σε εργαλείο σύγχρονης δασοπροστασίας, με ασφάλεια, τεκμηρίωση και διυπηρεσιακό συντονισμό.

Η θεματική αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ έδειξε τον δρόμο για τη ρύθμιση
Η θεματική αξιολόγηση (Peer Review) του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της Ε.Ε. για τη διαχείριση του κινδύνου των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα (2023-2024) επισήμανε μεταξύ άλλων ότι η χώρα έχει εισέλθει σε νέο «πυροκλιματικό καθεστώς», καθιστώντας την ενίσχυση της πρόληψης επιτακτική ανάγκη. Για τον λόγο αυτό, όπως είχε τονιστεί, η μετάβαση αυτή προϋποθέτει ριζική αναδιάρθρωση των πολιτικών διαχείρισης της καύσιμης ύλης, αλλά και ανασχεδιασμό επιχειρησιακών διαδικασιών και συστημάτων λήψης αποφάσεων, ώστε ο επιχειρησιακός μηχανισμός να λειτουργεί με δεδομένα υψηλής ανάλυσης, επιστημονικές προβλέψεις και σύγχρονους δείκτες κινδύνου. Ιδίως ως προς την προδιαγεγραμμένη καύση σημειώνεται ότι η θεσμοθέτηση του μέτρου στην Ελλάδα δεν αποτελεί μόνο μεταρρύθμιση εθνικής σημασίας, αλλά και εργαλείο που ενισχύει τη δυνατότητα άντλησης ευρωπαϊκών πόρων, δεδομένης της ολοκλήρωσης των προγραμμάτων «Antinero». Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις κατευθύνσεις, επιχειρείται η ευθυγράμμιση με αυτές τις συστάσεις αφού όπως υπογραμμίζουν πηγές της Πολιτικής Προστασίας, η προωθούμενη νομοθετική πρωτοβουλία τις ενσωματώνει καθώς:

– θεσμοθετεί κοινές διαδικασίες σχεδιασμού και εφαρμογής της προδιαγεγραμμένης καύσης.

– αναβαθμίζει τα Περιφερειακά και Τοπικά Σχέδια.

– εισάγει κοινά όργανα σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων.

– ενισχύει τις δομές επιστημονικής υποστήριξης που απαιτούν κοινή συμμετοχή των δύο φορέων.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι αν και η προδιαγεγραμμένη καύση αναγνωρίζεται διεθνώς, -για παράδειγμα στο ιταλικό μοντέλο (fuoco prescritto) και στα προγράμματα της Γαλικίας στην Ισπανία- ως βασικό εργαλείο ολοκληρωμένης διαχείρισης δασικών πυρκαγιών και μείωσης της καύσιμης ύλης, στην Ελλάδα, όπως υπογραμμίζεται από πηγές της Πολιτικής Προστασίας, παρέμεινε επί δεκαετίες ουσιαστικά απαγορευμένη ή θεσμικά «αόρατη», ενώ μέχρι πρόσφατα εφαρμόστηκε μόνο αποσπασματικά, σε μικρής κλίμακας πιλοτικά εγχειρήματα, όπως αυτό της Χίου.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ