Η Κρήτη στο μικροσκόπιο μετά το νέο μακελειό: Όταν το «παλικαριλίκι» γίνεται τρόπος ζωής

Δέκα ημέρες μετά τη δολοφονία στο χωριό Έλος της Κισσάμου, η οποία σημειώθηκε στη διάρκεια γιορτής για το τέλος της συγκομιδής του κάστανου, η Κρήτη βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου.

Το ερώτημα επανέρχεται βασανιστικά: πώς γίνεται ένας 23χρονος να πηγαίνει σε ένα πανηγύρι οπλισμένος και να πυροβολεί τρεις φορές έναν συγγενή του — υποτίθεται επειδή τον «κοίταξε στραβά» ή τον ειρωνεύτηκε;

Πριν καλά-καλά προλάβει να καταλαγιάσει το σοκ από τη δολοφονία αυτή, ένα νέο μακελειό στα Βορίζια του Δήμου Φαιστού συγκλόνισε ολόκληρη τη χώρα. Ριπές από καλάσνικοφ, πυροβολισμοί από περίστροφα και κυνηγετικά όπλα άφησαν πίσω τους δύο νεκρούς και τουλάχιστον τέσσερις τραυματίες, μετατρέποντας το μικρό χωριό σε πεδίο μάχης. Δύο μεγάλες οικογένειες, δύο πλευρές του ίδιου χωριού, σε μια αιματηρή σύγκρουση που ξυπνά μνήμες άλλων εποχών.

Η εικόνα θύμισε περισσότερο κινηματογραφική σκηνή – σαν να βγήκε από τις «Συμμορίες της Νέας Υόρκης» του Μάρτιν Σκορσέζε. Μόνο που η διαφορά είναι συγκλονιστική: τα γεγονότα της ταινίας εκτυλίσσονταν στα μέσα του 19ου αιώνα. Στην Κρήτη, όμως, οι βεντέτες, οι οπλοχρησίες και οι εκτελέσεις για λόγους τιμής δεν αποτελούν σενάριο, αλλά δραματική πραγματικότητα του 2025.

Στα ορεινά χωριά του νησιού, η κουλτούρα του «παλικαριού» και η λογική της αυτοδικίας φαίνεται να παραμένουν βαθιά ριζωμένες. Για ορισμένους, η επίλυση διαφορών περνά ακόμη μέσα από την κάννη ενός όπλου. «Δεν βγάζεις άκρη, υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους δεν μπορείς να επικοινωνήσεις», λέει κάτοικος της περιοχής, περιγράφοντας μια κοινωνική νοοτροπία που μοιάζει να αντέχει στο πέρασμα του χρόνου.

Πολλοί αναρωτιούνται τι ευθύνεται τελικά: η οπλοφορία, οι μπαλωθιές, η παράδοση ή μήπως μια βαθύτερη πολιτισμική νοοτροπία που συγχέει τη λεγόμενη ανδρειοσύνη με τη βία. Σε κοινωνίες κλειστές, όπου η περηφάνια και ο πληγωμένος εγωισμός μετατρέπονται εύκολα σε πράξη εκδίκησης, η ζωή χάνει την αξία της μέσα σε δευτερόλεπτα.

Ακόμη κι αν αφαιρεθούν τα όπλα, όπως σχολιάζουν όσοι γνωρίζουν καλά την πραγματικότητα στα βουνά της Κρήτης, η βία θα βρει άλλο μέσο: ένα μαχαίρι, μια πέτρα, μια πρόφαση τιμής. Διότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα όπλα — είναι το πώς η βία έχει περάσει στη νοοτροπία.

Το νησί, με τον πλούσιο πολιτισμό και την ιστορική του υπερηφάνεια, μοιάζει να παλεύει με δύο πρόσωπα: το φιλόξενο και ειρηνικό, και το άλλο, που επιμένει να ζει στη σκιά μιας παλιάς, αιματηρής λογικής. Το Far West μπορεί να έχει σβήσει από τον χάρτη, όχι όμως και από κάποιες συνειδήσεις.

Η αποηρωοποίηση της βίας είναι ίσως το πρώτο βήμα για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος. Γιατί όσο η κοινωνία αντιμετωπίζει τον «οπλισμένο άντρα» ως μορφή ισχύος ή κύρους, τόσο η Κρήτη θα συνεχίσει να μετρά νεκρούς — όχι από εχθρούς, αλλά από τα ίδια της τα παιδιά.