Ηράκλειο: Αρχαιολογικός «κώδωνας κινδύνου» για το κυκλικό μνημείο στον λόφο Παπούρα – Προειδοποίηση ICOMOS

Ένα από τα πιο σπάνια αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών στην Κρήτη, το μοναδικό κυκλικό μνημείο που αποκαλύφθηκε στον λόφο Παπούρα κοντά στο Καστέλλι, απειλείται σοβαρά πριν καν ολοκληρωθεί η επιστημονική του μελέτη. Ο σχεδιασμός για τον νέο διεθνή αερολιμένα Ηρακλείου και η εγκατάσταση συστημάτων αεροναυτιλίας (ραντάρ, πύργοι ελέγχου κ.ά.) στον χώρο, προκαλούν έντονες αντιδράσεις από την αρχαιολογική κοινότητα, που κάνει λόγο για ανεπανόρθωτη απώλεια ενός αρχαιολογικού θησαυρού ανεκτίμητης αξίας.

Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS με επίσημη ανακοίνωσή του εφιστά την προσοχή στους κινδύνους που ελλοχεύουν για την ακεραιότητα του μνημείου, υπογραμμίζοντας πως η απουσία ουσιαστικής επιστημονικής τεκμηρίωσης και η επίσπευση των εργασιών, οδηγούν στην υποβάθμιση της προστασίας των αρχαιοτήτων, σε πλήρη αντίθεση με τη σχετική εθνική και διεθνή νομοθεσία.

Μοναδικό μνημείο με ιστορία χιλιετιών

Το κυκλικό μνημείο, που εντοπίστηκε στην κορυφή του λόφου, δεσπόζει πάνω από την πεδιάδα του Καστελλίου και παρουσιάζει εντυπωσιακή αρχιτεκτονική με διαδοχικούς δακτυλίους σε διαφορετικά επίπεδα. Η χρήση του χρονολογείται από το 3200 έως το 1800 π.Χ., ενώ υπάρχουν ενδείξεις και για επαναχρησιμοποίησή του στον 7ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία, το μνημείο είχε τελετουργικό και θρησκευτικό χαρακτήρα, ενώ στη γύρω περιοχή έχουν εντοπιστεί μινωικό ανακτορικό συγκρότημα, λατρευτικό σπήλαιο και μονοπάτια που συνθέτουν ένα ενιαίο αρχαιολογικό τοπίο.

Κίνδυνος καταστροφής από τα έργα αεροδρομίου

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) ενέκρινε μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις στον λόφο, ανοίγοντας τον δρόμο για την εγκατάσταση των υποδομών του νέου αεροδρομίου. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η χρήση εκρηκτικών και βαρέων μηχανημάτων για την κατασκευή ραντάρ, πύργων ελέγχου και βοηθητικών κτηρίων, ενέχει σοβαρότατο κίνδυνο να χαθεί οριστικά ένα σημαντικό κεφάλαιο της μινωικής ιστορίας, μαζί με πολύτιμα στοιχεία που παραμένουν ακόμα θαμμένα κάτω από τη γη.

Το ICOMOS τονίζει πως η επιστημονική έρευνα βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο και απαιτείται συνέχιση και διεύρυνση των ανασκαφών, ώστε να αποκαλυφθούν πλήρως τα μυστικά του μνημείου και να αξιοποιηθούν προς όφελος της επιστήμης και του πολιτισμού.

Ανάγκη για επανεξέταση του σχεδιασμού

Το ICOMOS ζητά άμεσα την αναθεώρηση των σχεδίων τοποθέτησης των συστημάτων αεροναυτιλίας και τον επαναπροσδιορισμό της χωροθέτησης των υποδομών του νέου αεροδρομίου. Υπογραμμίζεται πως η διάσωση του αρχαιολογικού χώρου δεν αποτελεί απλώς επιστημονικό ή τοπικό ζήτημα, αλλά υπόθεση παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ο λόφος Παπούρα αναδεικνύεται σε σημαντικό πεδίο για τη μελέτη του Μινωικού πολιτισμού και των πρώιμων κοινωνιών της Μεσογείου, ενώ το μνημείο έχει τις προδιαγραφές να εξελιχθεί σε πρότυπο αρχαιολογικό πάρκο, ανοιχτό για το κοινό και την επιστημονική κοινότητα.

Έκκληση για προστασία και διαφάνεια

Οι ειδικοί τονίζουν ότι οποιαδήποτε παρέμβαση πρέπει να γίνει με απόλυτο σεβασμό στο νομικό πλαίσιο προστασίας των αρχαιοτήτων και καλούν για διαφάνεια και συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Η πολιτεία καλείται να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να προστατεύσει έναν ανεκτίμητο αρχαιολογικό χώρο που φωτίζει τη διαδρομή του μινωικού πολιτισμού.

Αναλυτικά το δελτίο τύπου του ICOMOS

Το Ελληνικό ΙCOMOS εκφράζει την έντονη ανησυχία του για την τύχη του μοναδικού και μεγάλης σημασίας κυκλικού μνημείου που αποκαλύφθηκε στον λόφο Παπούρα, κατά την αρχαιολογική έρευνα στο Πλαίσιο του έργου, Νέος Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου.

Το μνημείο είναι τοποθετημένο σε κορυφή λόφου, εποπτεύοντας την πεδιάδα στο Καστέλι και, πέραν αυτής, τους χαρακτηριστικούς ορεινούς σχηματισμούς της Κρήτης. Ήταν σε χρήση από το 3200 έως το 1800 π.Χ., με επανάχρηση κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. Μια κυκλική κατασκευή διαμορφώνεται ως λαβύρινθος, με υψηλή κατασκευαστική ακρίβεια στην χάραξη δακτυλίων και την διαμόρφωσή τους σε επίπεδα διαφορετικής στάθμης μεταξύ τους. Η ύπαρξη, στα πρανή του λόφου, μινωικού ανακτορικού συγκροτήματος, λατρευτικού σπηλαίου και διαμορφωμένου μονοπατιού, δείχνει ότι πρόκειται για έργο με τελετουργική και θρησκευτική χρήση.

Η κατασκευή είναι μοναδική κι ανοίγει νέα πεδία στην μελέτη και γνώση του μινωικού πολιτισμού. Για να ερμηνευθούν πλήρως τα έως τώρα ευρήματα, πρέπει η έρευνα να συνεχιστεί και να επεκταθεί, καθώς είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκύψουν νέα δεδομένα. Όταν η έρευνα συμπληρωθεί, ο τόπος μπορεί να αποτελέσει σπουδαία ενότητα, που πρέπει να αποδοθεί στην επιστήμη και το κοινό.

Η ειλημμένη «απόφαση» του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) «εγκρίνει» προτεινόμενες και πολύ μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις στον λόφο Παπούρα, με σκοπό την εγκατάσταση συστημάτων αεροναυτιλίας, για τις ανάγκες του νέου διεθνούς αερολιμένα Ηρακλείου. Οι βαριές δραστηριότητες για την οικοδόμησή τους, με χρήση εκρηκτικών, θέτουν σε κίνδυνο ό,τι έχει αποκαλυφθεί, αλλά και όσα δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί. Η κατασκευή οικοδομών μεγάλης κλίμακας για την εγκατάσταση ραντάρ, ύψους δεκάδων μέτρων, πύργων ελέγχου κι άλλων βοηθητικών κτηρίων, με εκτενείς διαμορφώσεις-ταπεινώσεις του λόφου, θα βλάψει ανεπανόρθωτα το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο, ακυρώνοντας την ολοκλήρωση της έρευνας στην περιοχή και την διαμόρφωση επισκέψιμου αρχαιολογικού πάρκου.

Για άλλη μια φορά η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, με όργανο το ΚΑΣ ως νομιμοφανή ασπίδα, παραβιάζει κατάφωρα τον αρχαιολογικό νόμο 4858-2021 και το άρθρο 24 του Συντάγματος, βλάπτοντας αρχαιολογικά μνημεία και τεκμήρια και καταστρέφοντας την αυθεντικότητα του αρχαιολογικού τοπίου.

Το ελληνικό ICOMOS εκφράζει την απόλυτη αντίθεσή του στις αυθαίρετες πολιτικές του ΥΠΠΟ και στην έλλειψη διαφανείας και μέριμνας για τις αρχαιότητες, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις. Συγκεκριμένα, για την ορθή διαχείριση των αρχαίων στον λόφο Παπούρα, θεωρεί ότι επιβάλλεται να γίνουν νέες μελέτες για την τοποθέτηση των συστημάτων αεροναυτιλίας του νέου διεθνούς αερολιμένα Ηρακλείου. Οι νέες μελέτες να προβλέπουν τοποθέτηση συστημάτων αεροναυτιλίας σε θέσεις που να επιτρέπουν στο μέλλον την απρόσκοπτη αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή, την ανάδειξη, μελέτη και επισκεψιμότητα των αρχαιοτήτων.

Οι αρχαιότητες στον λόφο Παπούρα συνιστούν ένα σπουδαίο εύρημα κομβικής σημασίας για την μελέτη και κατανόηση του Μινωικού πολιτισμού και των πρώιμων πολιτισμών της Μεσογειακής λεκάνης. Θα πρέπει να διατηρηθεί αλώβητο για χάρη όχι μόνο της επιστήμης, αλλά και της ανθρωπότητας.