Ζεύκι, λύρα και στεφάνια – Τα ανεπανάληπτα έθιμα της Πρωτομαγιάς στην Κρήτη
Στην Κρήτη γιόρταζαν μέχρι την γερμανική κατοχή με τον δικό τους τρόπο την πρώτη μέρα της άνοιξης από την αρχαιότητα, με το να πηγαίνει ο κόσμος στην εξοχή, και εκεί αντί θυσίας επακολουθούσε ένα οικογενειακό ζεύκι, δηλαδή ένα εξοχικό φαγοπότι.
Την ημέρα της Πρωτομαγιάς, πολλοί άνθρωποι της υπαίθρου σχημάτιζαν παρέες παρέες, και γευμάτιζαν στην εξοχή, αλλά όσοι είχαν κάποια σχετική οικονομική δυνατότητα, έκαναν περισσότερα πράγματα. Έβαζαν δηλαδή ένα δύο αρνιά, έπαιρναν μαζί τους κάποιους συγγενείς, αδερφούς, φίλους, Συντέκνους κλπ μαζί με τις οικογένειες τους κι εκείνοι, για ένα ζεύκι σε κάποιο κοντινό χωράφι τους.
Είχαν δηλαδή ετοιμάσει από βραδύς τα απαραίτητα, και σε δυο κανισκάρες ή καλάθια έβαζαν τρία τέσσερα γουλίδια κρέας, σε άλλη κανισκάρα έβαζαν τα ψωμιά και κρασιά κλπ. Έπιαναν τις κανισκάρες δύο – δύο άτομα, άλλοι δυο το σταμνί, και πήγαιναν περπατώντας όλοι μαζί μέχρι την εξοχή.
Οι ερωτευμένοι νέοι πήγαιναν κρατώντας την αγαπημένη τους αγκαζέ ή χέρι – χέρι, και τα μικρότερα παιδιά ήταν στις πλάτες των ανδρών.
Υπήρχε και η όμορφη συνήθεια τότε, οι γυναίκες να πλησιάζουν και να πιάνουν αγκαζέ τον άνδρα τους για περπάτημα, πράγμα που άρεσε πάντα αυτό στους άνδρες!
Οι πιο φτωχοί πήγαιναν και αυτοί, αλλά αντί αρνί ή κατσίκι, ετοίμαζαν ήδη από το σπίτι κάνα δυο κουνέλια τηγανητά ή κοτόπουλα, το τύλιγαν στα λεμονόφυλλα, και πήγαιναν στην εξοχή, ή κοντά σε κάποια κοντινή πηγή, κάτω από πλατάνια.
Σαν έφθαναν στην εξοχή, εκεί οι μεγαλύτεροι μάζευαν πέτρες να καθίσουν, και άλλοι έφερναν ξύλα για τη φωτιά.
Τα παιδιά πήγαιναν να παίξουν τα παιγνίδια τους, αμάδες, κρυφτό, ντελιμά, τα κορίτσια καλόγερο (κουτσό), κίσκιντο, και στη συνέχεια μαζί με τους νέους ξεχύνονταν στη φύση να μαζέψουν κι αυτά λουλούδια να κάνουν στεφάνια, να φτιάξουν κολαΐνες. Για τις κολαΐνες, προτιμούσαν άνθη κυρίως από άγριες μαργαρίτες (μαντιλίδες) και χαμομήλια που ήταν πιο συμπαγή, τις τρυπούσαν με τζαγκαροβελόνα και χονδρή κλωστή, για να τις κρεμάσουν στο τέλος στον λαιμό τους.
«Ο Μάιος μας έφθασε•εμπρός! βήμα ταχύ!
να τον προϋπαντήσωμεν παιδιά στην εξοχή»
(Άγγελος Βλάχος, 1838-1920, Έλληνας πολιτικός & ποιητής)
Οι μεγάλοι έκαναν ένα λάκκο και άναβαν φωτιά για να ψήσουν το οφτό κρέας, που συνήθως το έκαναν αντικριστό όπως και στο ζεύκι. Σαν ήταν όλα έτοιμα, οι γυναίκες έστρωναν στο έδαφος πατανίες, και φώναζαν όλη την παρέα να καθίσουν γύρω – γύρω να φάνε και να πιούν. Κάποια στιγμή οι άνδρες αφού είχαν πιει τα σχετικά κρασάκια, άρχιζαν το τραγούδι, αφού έβγαιναν εύκολα στο κέφι! Δεν έχαναν καιρό και οι γυναίκες να πιάσουν μάνι – μάνι το χορό, και να αρχίσουν το τραγούδι, έστω και χωρίς όργανα, ακόμα κι αν τραγουδούσαν μόνες τους!
«Μες του Μαγού τις μυρωδιές στα πράσινα χορτάρια,
για δέστε πως χορεύουνε της Κρήτης τα κοράσια.
Με περηφάνια Ελληνική, σεμνά και τιμημένα,
χορεύουνε της Κρήτης μας τα τέκνα τα ανδρειωμένα…»
Στην περίπτωση βέβαια που υπήρχε λύρα ή μαντολίνο, ακόμα καλύτερα!
Έφτιαχναν επίσης οι νέοι για τον «Μάη», εκτός από τις κολαΐνες, και μια ανθοδέσμη με λουλούδια, που θα την κρεμούσαν κι αυτή μαζί με την κολαΐνα, μπροστά στην πόρτα του σπιτιού τους.
Για τα στεφάνια χρησιμοποιούσαν είτε κληματόβεργες, είτε ασπαλάθους, είτε κάποιες αγκαθωτές βίτσες που υπήρχαν στη φύση. Τους συνιστούσαν οι μεγαλύτεροι να βάζουν και αγκαθωτά κλαριά για να τιμούν την Σταύρωση του Χριστού που ήταν πρόσφατη.
Οι βίτσες για να δεθούν, αν δεν είχαν κλωστή, τις στερέωναν με ράπες από τα σπαρτά ή αγγελάμους (άγρια σίκαλη), είτε από κουσκουμπάκια. Με τα ίδια φυτά έδεναν επάνω στα στεφάνια και τα μικρά ματσάκια με τα διάφορα λουλούδια, που με αυτά θα πλέξουν το στεφάνι..
Για την ανθοδέσμη του Μάη προτιμούσαν τις άγριες μαργαρίτες (μαντιλίδες), τις μαχαιρίδες, τις άγριες ορχιδέες, τις μολόχες, το άνθος του άγριου λούμπινου, της σταρίθρας, της χοιρομουρίδας, του πηγουνήτη, του βρωμόχορτου, του σταφυλίνακα, του σκολιάμπρου, κόκκινα άνθη από κουτσουνάδες, γενικά από όλα τα άνθη ακόμα και το αγκαθωτό άνθος του αγκάβανου, που κάνει ένα ωραίο τρίχρωμο λουλούδι.
Απέφευγαν πάντως τις ανεμώνες, γιατί αν τις πήγαιναν στο σπίτι, και τις έβλεπαν οι κότες, πίστευαν πως τότε δεν θα έκαναν αυγά!
Όμως στις ανθοδέσμες δεν έβαζαν μονάχα λουλουδικά, έβαζαν σχεδόν απ’ όλα τα φυτά της φύσης, και κυρίως στάχυα από κριθάρι ή σιτάρι για να πάει καλά η σοδιά τους, ακόμα και τσουκνίδες και μικρά κλαράκια δένδρων, διότι πίστευαν πως όλα τα φυτά της φύσης ήταν χρήσιμα!
Έβαζαν και άνθη από θάμνους αλαδανιάς, αλιματσάς, ασπάλαθου, σπάρτου, αν και αυτά μαδούσαν εύκολα, προτιμούσαν κλαδιά από σκίνο, που έκανε τα όμορφα κόκκινα «κομπάκια».
Με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή με την εξόρμηση στην εξοχή, με το να φάνε να πιούν και να φτιάξουν ανθοδέσμες, ήθελαν να τιμήσουν τη φύση και την ομορφιά της!
Στην εξοχή λοιπόν πήγαιναν όλοι για να «πιάσουν τον Μάη», ή να «προϋπαντήσουν τον Μάη». Γενικά πίστευαν πως τον Μάη γίνεται μια σύγκρουση του καλού και του κακού, και απέφευγαν τον μήνα αυτό να παντρεύονται, ή να κάνουν σοβαρές δουλειές, μήπως και κάτι στραβώσει και δεν τους πάνε καλά. Οι μανάδες τη Πρωτομαγιά μουντζούρωναν λιγάκι με μουζωτήρια (κεφάλια σιτηρών που είχαν σαπίσει) το μέτωπο στα παιδιά τους «να μην τα πιάσει ο Μάης», δηλαδή το κακό πνεύμα του Μάη. Οι έγγειες γυναίκες έφτιαχναν ένα μικρό ματσάκι λουλούδια, και με αυτό σταύρωναν το εικόνισμα της Παναγίας για να έχουν μια καλή και ομαλή εγκυμοσύνη, δηλαδή να μην τις επηρεάσει το κακό πνεύμα του Μάη.
Το βράδυ σαν τέλειωνε η γιορτή επέστρεφαν στα σπίτια τους όλοι ευτυχείς, και οι νέοι με τα παιδιά, γενικά όσοι είχαν στολιστεί με λουλούδια, στα κεφάλια με στεφάνια κλπ, θα τα βγάλουν από πάνω τους, και θα τα κρεμάσουν μπροστά στη κεντρική πόρτα. Μαζί με την ανθοδέσμη και την κολαΐνα, στην πόρτα επίσης κρεμούσαν μαζί και ένα σκόρδο και μια αγκινάρα! Την αγκινάρα καμία φορά την έβαζαν και σε ένα πρόχειρο ανθοδοχείο, και το τοποθετούσαν δεξιά στο κατώφλι της κεντρικής πόρτας. Τα λουλούδια του Μάη, τα σκόρδα και η αγκινάρα, δεν κατεβαίνουν σε καμία περίπτωση, ακόμα κι αν ασβέστωναν το σπίτι, ακόμα κι αν χρειαζόταν να βάψουν την πόρτα!
Θα κατέβει ο «Μάης» από την πόρτα ξερός πια, μονάχα την παραμονή του Άη Γιαννιού που θα ανάψουν τις φωτιές, για να τον κάψουν.
Από το πρωί δηλαδή της παραμονής του Άη Γιάννη, τα παιδιά θα πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και θα ρωτάνε την νοικοκυρά.
-«Θα μας δώσετε θεία τον Μάη σας γιατί θα τους κάψουμε ούλους αργά το βράδυ»;
-«Ναι παιδί μου, ελάστε να τον ε πάρετε»!
Πράγματι το βράδυ του Άη Γιάννη του Κληδόνου, όλους τους «Μάηδες» του χωριού τους συγκέντρωναν σε ένα σωρό και τους έκαιγαν στη φωτιά. Πίστευαν έτσι , πως με το «κάψιμο του Μάη» εξόρκιζαν το κακό και τη κακή γλωσσοφαγιά πηδώντας μετά επάνω από τη φωτιά!
Εκείνα τα χρόνια πίστευαν πολύ στην καταστροφική επίδραση της γλωσσοφαγιάς στα σπιτικά. Για αυτό εξάλλου κρεμούσαν και σκόρδο ή μια αγκινάρα έξω από την πόρτα, για να μην μπει μέσα η γλωσσοφαγιά, το κακό μάτι, ή το κακό συναπάντημα!
Λένε μάλιστα οι παλαιότεροι, πως από τα αποκαΐδια από τους Μάηδες το βράδυ του Κλήδονα, έπαιρναν λίγη στάχτη όσοι είχαν μυρμηγκιές, και έτριβαν με αυτή το πάσχον σημείο, και οι μυρμηγκιές έφευγαν.
Κείμενο – Φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
Πηγή: Μεσαρίτικοι Παλμοί
και Facebook 
