Ενα έργο που το κόστος του με μετριοπαθείς υπολογισμούς αναμένεται να ξεπεράσει τα 3 δισ. διασχίζοντας συνολικά 223 χιλιόμετρα περιλαμβάνει ο σχεδιασμός για τον Βόρειο Οδικό Αξονα Κρήτης, που αποτελεί προσωπικό στοίχημα του πρωθυπουργού και βασική κυβερνητική προτεραιότητα στην υλοποίηση της νέας γενιάς έργων.
Πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο υποδομής που θα κατασκευαστεί στη χώρα τα επόμενα χρόνια με ένα διαφορετικό μείγμα χρηματοδότησης που συνιστά μια μεγάλη πρόκληση, προσελκύοντας ήδη το σύνολο του τεχνικού κλάδου της χώρας που έχει αναλάβει τις τρεις ξεχωριστές εργολαβίες του σχεδιασμού και που εκτιμάται ότι θα διευρυνθεί και στο κύριο έργο της παραχώρησης που έχει αναλάβει η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ. Το ενδιαφέρον για μερίδιο στη μεγάλη παραχώρηση επανέλαβε το προηγούμενο διάστημα και ο διευθύνων σύμβουλος του Ακτωρα Αλέξανδρος Εξάρχου.
Ωστόσο, οι διεργασίες και η μοιρασιά της πίτας δεν προβλέπεται να οριστικοποιηθεί πριν την υπογραφή της σύμβασης από τη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, η οποία καταβάλλεται προσπάθεια από το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών να υπογραφεί σύντομα.
Δυσκολίες και καθυστερήσεις
Ηδη πάντως το έργο του ΒΟΑΚ βρίσκεται αντιμέτωπο με τις μεγάλες παθογένειες των έργων στην Ελλάδα ως προς τους χρόνους των απαλλοτριώσεων, τις μετακινήσεις των δικτύων κοινής ωφέλειας, αλλά και με σημαντικές ενστάσεις από την πλευρά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ως προς τη χάραξη από τους Δήμους Ηρακλείου και Μαλεβιζίου. Οι τελευταίοι θα μπορούσαν, ανάλογα και με τις εξελίξεις στο δικαστικό μέτωπο, να ανατρέψουν τον σχεδιασμό αλλά και το χρονοδιάγραμμα, που συνεχώς επιμηκύνεται σε βάρος των διαθέσιμων πόρων των 200 εκατ. ευρώ που είχαν προβλεφθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης για τη σύμβαση παραχώρησης.
Αν δεν υπάρξει αναβολή, στις 27 Νοεμβρίου προβλέπεται να εκδικαστούν οι δύο προσφυγές που έχουν καταθέσει εναντίον του έργου στο Συμβούλιο της Επικρατείας οι δύο δήμοι της Κρήτης που ξιφουλκούν κατά του σχεδιασμού του ΒΟΑΚ με το επιχείρημα ότι διχοτομεί τις πόλεις τους. «Σήμερα στον Δήμο Μαλεβιζίου (όμορος δήμος του Ηρακλείου), που αναπτύσσεται ραγδαία και η περιοχή του Γαζίου μπαίνει στο σχέδιο πόλης, η κυκλοφορία εξυπηρετείται από υπόγειες διαβάσεις μέσω των οποίων μετακινούνται ΙΧ και πεζοί. Με τη χάραξη του ΒΟΑΚ οι διαβάσεις αυτές καταργούνται και δυσχεραίνονται σοβαρά οι μετακινήσεις».
Ο δήμαρχος Μαλεβιζίου Μενέλαος Μποκέας, ο οποίος έχει συναντηθεί με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου, όπως αντίστοιχα και ο δήμαρχος Ηρακλείου Αλέξης Καλοκαιρινός, που προβάλλει ανάλογα επιχειρήματα, ζητά να υπογειοποιηθεί τμήμα του ΒΟΑΚ που διέρχεται από το νότιο τμήμα του πολεοδομικού συγκροτήματος του Γαζίου έτσι ώστε να καταστεί εφικτή η δημιουργία πάνω από αυτό ζώνης ασφαλούς κυκλοφορίας. Η προσφυγή του Δήμου Ηρακλείου υποστηρίζεται και θα ενισχυθεί με περισσότερους λόγους δήλωσε προ εβδομάδων στο Δημοτικό Συμβούλιο ο κ. Καλοκαιρινός, ο οποίος έκανε λόγο για εννέα συνολικά προσφυγές εναντίον του έργου. «Εάν η κυβέρνηση εν τω μεταξύ αποδεδειγμένα δώσει λύσεις αλλά όχι στη βάση υποσχέσεων, οι οποίες πράγματι να λύνουν το ζήτημα, είναι κάτι που θα το εκτιμήσουμε. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η προσφυγή υφίσταται», δήλωσε.
Μια αλλαγή της χάραξης σε αυτή τη χρονική συγκυρία θα ισοδυναμούσε με ένα μεγάλο πισωγύρισμα για ένα δύσκολο έργο, πρόσθετο κόστος και ακόμη μεγαλύτερες καθυστερήσεις στους ρυθμούς υλοποίησης.
Στα τρία
Με βάση τον σχεδιασμό, ο ΒΟΑΚ χωρίζεται σε τρία τμήματα που κατασκευάζονται με διαφορετικά χρηματοδοτικά μοντέλα και με διαφορετικές ταχύτητες το καθένα. Τη μεγάλη παραχώρηση Χανιά – Ηράκλειο με προσωρινό ανάδοχο τη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ συνολικού μήκους 157,5 χλμ., τη ΣΔΙΤ Χερσόνησος – Νεάπολη με ανάδοχο την κοινοπραξία ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΑΚΤΩΡ (πρώην ΙΝΤΡΑΚΑΤ), ΑΚΤΩΡ Παραχωρήσεις 22,5 χλμ. και το Νεάπολη – Αγιος Νικόλαος 14,5 χλμ. που κατασκευάζεται από την ΑΚΤΩΡ ως δημόσιο έργο συνολικού ύψους περίπου 2,6 δισ. ευρώ. Μαζί με την προαίρεση από τον Κίσσαμο μέχρι τα Χανιά μήκους 30 χλμ. που εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 300 εκατ. ευρώ, για το οποίο άναψε το πράσινο φως τις προηγούμενες μέρες η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υποδομών (ενεργοποιήθηκε η δυνατότητα να ενταχθεί στη σύμβαση παραχώρησης), ο αυτοκινητόδρομος θα διασχίζει όλη την Κρήτη πλην της περιοχής της Σητείας, καθώς ο δρόμος ολοκληρώνεται με το δημόσιο τμήμα του έργου που είναι το Νεάπολη – Αγιος Νικόλαος. Η απομόνωση της Σητείας, που διαχρονικά χαρακτηρίζει το ανατολικό τμήμα του νησιού που παρουσιάζει και τη μικρότερη τουριστική ανάπτυξη, οριστικοποιείται και με τον ΒΟΑΚ καθώς μένει εκτός σχεδιασμού.
Το θέμα έχει σηκώσει το τελευταίο διάστημα ο δήμος Σητείας, μετά και την βούληση του υπουργείου να ενεργοποιήσει την προαίρεση του έργου (Κίσσαμος-Χανιά). Σε πρόσφατη ανακοίνωσή του κάνει λόγο για κραυγαλέο και ξεκάθαρο διαχωρισμό στην Κρήτη, με κατηγοριοποίηση ανάμεσα σε προνομιούχο και αναπτυσσόμενο κομμάτι έναντι του μειονεκτικού και υποβαθμισμένου και για πολίτες Α’ και Β’ κατηγορίας. Τονίζει μάλιστα ότι για το έργο δεν υπήρξαν ποτέ σαφείς δεσμεύσεις και χρονοδιαγράμματα παρά το γεγονός ότι πρόκειται για το ωριμότερο τμήμα του ΒΟΑΚ, (Άγιος Νικόλαος – Σητεία), το οποίο διαθέτει μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων και εγκεκριμένες ΑΕΠΟ. Ο κίνδυνος όπως επισημαίνεται είναι να δημιουργηθεί ένα ελλειμματικό έργο στο έχει ζητηθεί να ενταχθεί και το τμήμα Καβούσι – Αυχην Αγκαθιάς, ώστε η Κρήτη να παραμείνει ενιαία και αδιαίρετη με έναν αυτοκινητόδρομο που θα ενώνει και δεν θα διχοτομεί το νησί.
Η κατασκευή του Βόρειου Οδικού Αξονα συζητείται για 50 χρόνια στην Κρήτη και έχει συνδεθεί πρωτίστως με την ασφάλεια στις μετακινήσεις σε μια περιοχή της χώρας με αυξημένο τουριστικό ρεύμα που κάθε χρόνο θρηνεί δεκάδες θύματα λόγω σοβαρών τροχαίων ατυχημάτων.
Το έργο κατασκευάστηκε επί χούντας, όμως απείχε πολύ από το να προσομοιάζει με έναν σύγχρονο για την εποχή οδικό άξονα που διατρέχει τουλάχιστον πέντε δήμους της Κρήτης.
Για πολλές δεκαετίες οι εκάστοτε κυβερνήσεις μόνο ως ευχολόγιο επανέφεραν το θέμα της κατασκευής ενός αυτοκινητόδρομου στο τραπέζι, καθώς ούτε σχεδιασμός υπήρχε ούτε διαθεσιμότητα πόρων που να δίνει προτεραιότητα στην οδική ασφάλεια του νησιού. Ουσιαστικά, το θέμα του ΒΟΑΚ επανεκκινήθηκε το 2018 επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, ωστόσο ο τελικός σχεδιασμός, τα χρηματοδοτικά εργαλεία και οι διαγωνισμοί υλοποιήθηκαν επί κυβέρνησης Μητσοτάκη.
Η μεγάλη παραχώρηση
Για το Χανιά – Ηράκλειο, εκτιμώμενης δαπάνης πάνω από 2 δισ., στόχος είναι να υπογραφεί η σύμβαση από τη νέα χρονιά. Ο προσωρινός ανάδοχος που είναι η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ έχει ήδη εξασφαλίσει παράταση στην περίοδο οριστικοποίησης των απαραίτητων δικαιολογητικών έως και τις 29 Νοεμβρίου για να οριστεί και οριστικός ανάδοχος του έργου. Στο υπουργείο εκτιμούν ότι η οριστικοποίηση των συμβατικών εγγράφων θα γίνει μέσα στον επόμενο περίπου 1,5 μήνα.
Κατ’ αντιστοιχία, η εταιρεία θα πρέπει να παρατείνει την ισχύ της εγγυητικής επιστολής του έργου έως τις 28 Φεβρουαρίου 2025, καθώς και την ισχύ της προσφοράς της και των σχετικών επιστολών δανειακής υποστήριξης μέχρι τις 30 Ιανουαρίου 2025. Στη συνέχεια η σύμβαση θα διαβιβαστεί για προσυμβατικό έλεγχο στο Ελεγκτικό Συνέδριο και αμέσως μετά θα πρέπει να κυρωθεί από τη Βουλή. Για την προαίρεση του έργου (Χανιά – Κίσσαμος μήκους 30,88 χλμ.) έχουν ολοκληρωθεί οι μελέτες και ο φάκελος έχει πάει στο ΥΠΕΝ για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Να σημειωθεί ότι για το έργο υπάρχει ακόμη μια προαίρεση που αφορά τη σύνδεση του ΒΟΑΚ με το αεροδρόμιο Χανίων.
Σε ό,τι αφορά τη σύμβαση Νεάπολη – Αγιος Νικόλαος συνολικού ύψους 192 εκατ. ευρώ, ο υπουργός Υποδομών ενέκρινε πρόσφατα την παράταση της πρώτης τμηματικής προθεσμίας του έργου κατά 212 ημερολογιακές μέρες, δηλαδή έως τις 30 Μαρτίου 2025. Το διάστημα αυτό κρίνεται απαραίτητο προκειμένου να καταρτιστούν οι αναγκαίες μελέτες και να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και οι καθυστερήσεις που δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα του αναδόχου, αλλά συνδέονται με την απόδοση των απαλλοτριωμένων εκτάσεων, την αργή ανταπόκριση στα αιτήματα για τη μετακίνηση των δικτύων κοινής ωφέλειας (ΔΕΔΔΗΕ, ΔΕΥΑ) και την τροποποίηση της περιβαλλοντικής μελέτης.
Ειδικά στο θέμα των απαλλοτριώσεων, παρατηρούνται μεγάλες καθυστερήσεις στο μεγαλύτερο τεχνικό αντικείμενο του έργου καθώς πολλά κομμάτια έχουν αποδοθεί μερικώς, ενώ σε περίπου 379 ιδιοκτησίες υπάρχει αμφισβήτηση της κατάληψής τους αφού υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα στοιχεία ιδιοκτητών και τους χάρτες κτηματογράφησης.
Για το τμήμα Χερσόνησος – Νεάπολη προϋπολογισμού 350 εκατ. ευρώ, όπως δήλωσε πρόσφατα ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σταϊκούρας, έχουν ξεκινήσει οι εργασίες στα τμήματα που έχουν εγκριθεί οριστικές μελέτες. Το έργο συγχρηματοδοτείται κατά 90 εκατ. από το Ταμείο Ανάκαμψης, από το οποίο χορηγήθηκε στο τέλος του 2023 προκαταβολή 27 εκατ. ευρώ. Η ΣΔΙΤ έχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση 16,5 εκατ. από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων για εργασίες απαλλοτριώσεων, αρχαιολογίας και οργανισμών κοινής ωφέλειας. Επίσης έχει δικαίωμα προαίρεσης για την ανάθεση της λειτουργίας και συντήρησης του τμήματος του ΒΟΑΚ Νεάπολη – Αγιος Νικόλαος, μήκους 14,2 χιλιομέτρων.
και Facebook 
