Όταν ο Ελύτης πολεμούσε στην πρώτη γραμμή – Η Αλβανία που γέννησε το “Άξιον Εστί”

Λίγοι θυμούνται πως ο Οδυσσέας Ελύτης, πριν γίνει ο ποιητής του φωτός και της ελπίδας, υπήρξε ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού στον πόλεμο του 1940.

Στα 29 του χρόνια, ο νομπελίστας ποιητής εγκατέλειψε την ασφάλεια της πνευματικής του ζωής για να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή του αλβανικού μετώπου, στα παγωμένα και λασπωμένα βουνά της Βορείου Ηπείρου.

Εκεί γνώρισε από κοντά τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου, τις κακουχίες, το κρύο και την πείνα. Ο ίδιος, χτυπημένος από κοιλιακό τύφο, μεταφέρθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1941 στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων, όπου έμεινε σαράντα ημέρες με υψηλό πυρετό, ακίνητος, με πάγο στην κοιλιά. «Μ’ είχαν αποφασίσει, αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου», θυμόταν χρόνια αργότερα. «Αρνήθηκα να με μεταφέρουν στον θάλαμο των ετοιμοθανάτων».

Ο Ελύτης περιέγραψε το θαύμα της επιβίωσης και της εσωτερικής του μεταμόρφωσης σε συνέντευξη του 1965 στο περιοδικό Πανσπουδαστική, με τίτλο «Έζησα το θαύμα της Αλβανίας»:

«Τα νερά που πίναμε, όπου βρίσκαμε, ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών, ήταν μολυσμένα».

Η εμπειρία αυτή έγινε για εκείνον τομή ζωής. Ο πόλεμος τού αποκάλυψε το νόημα της συλλογικής προσπάθειας και της ανιδιοτελούς προσφοράς. Όπως έγραψε στην Αυτοπροσωπογραφία του:

«Η Αλβανία για τη σωματική μου υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη· για την ψυχική μου ιστορία όμως, μια τομή βαθειά. Έγινε αιτία να συνειδητοποιήσω τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος σε μια ομάδα, που έχει ιδανικά, και να μάχεσαι κι εσύ γι’ αυτά».

Μέσα από τη δοκιμασία του πολέμου, ο Ελύτης ανακάλυψε την ακατάβλητη δύναμη του ελληνικού φρονήματος. «Είδα στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη που είναι ικανός ο Ελληνισμός ν’ αναδύσει όταν πιστεύει στο δίκιο του», έλεγε, μιλώντας για τη γενναιότητα και την αψηφισιά του θανάτου που χαρακτήριζαν τους συμπολεμιστές του.

Η εμπειρία αυτή γέννησε μέσα του το πνεύμα που αργότερα θα εκφραστεί στο «Άξιον Εστί» — έργο-ορόσημο της ελληνικής ποίησης και ύμνος στην ελευθερία, τον άνθρωπο και το φως. Ο ίδιος έγραψε:

«Έβλεπα καθαρά πως η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη ήταν ό,τι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους — κι εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας».

Σε επιστολή του προς τον Κίμωνα Φράιερ, ο ποιητής εξηγεί πως τότε, μέσα στο χάος του πολέμου, συνειδητοποίησε την ουσία του ελληνικού πολιτισμού:

«Αυτό ήταν το μέτρο και η αξία ενός πολιτισμού βασισμένου στην αγάπη της ζωής, στην ελευθερία που ξαναγεννούσε τη ζωή μέσα απ’ τα ερείπια του θανάτου. Ο εχθρός ήταν η Τυραννία – η μορφή του Άδικου που είχαμε υποστεί επί αιώνες».

Ο Ελύτης πίστεψε πως ο αγώνας των Ελλήνων εναντίον της τυραννίας δεν ήταν απλώς μια στρατιωτική πράξη, αλλά μια ποιητική υπέρβαση — αυτό που ονόμασε «όμορφη αφροσύνη», η δύναμη του λαού να εξεγείρεται χωρίς υπολογισμό, με ψυχή και πίστη.

Από αυτή τη φλόγα γεννήθηκε το «Άξιον Εστί», το οποίο ο ίδιος χαρακτήρισε «μια εκκλησιαστική λειτουργία» αφιερωμένη στο φως και στη Δικαιοσύνη. Το έργο του κορυφώνεται με την εμβληματική ικεσία:

«Μή, παρακαλώ σας, μὴ λησμονᾶτε τὴ χώρα μου».

Ο ποιητής του Αιγαίου, ευλογημένος των Μουσών και του φωτός, άφησε στην ελληνική ψυχή το στίγμα του ποιητή-πολεμιστή, που αγωνίστηκε με σώμα και πνεύμα. Κι όπως ο ίδιος έγραψε — ίσως την πιο συμβολική του φράση για τη ζωή και την τέχνη του:

«Τῶν φονιάδων τὸ αἷμα μὲ φῶς ξεπληρώνω».