Η πρόεδρος της ΧΕΝ Ελλάδος Σταυρούλα Χαϊδεμενάκου, στο IraklioNews: «Η γυναικοκτονία πρέπει να αναγνωριστεί ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα»

Συνέντευξη παραχώρησε στο IraklioNews.gr η Σταυρούλα Χαϊδεμενάκου, πρόεδρος της ΧΕΝ Ελλάδος, με αφορμή την εκστρατεία που έχει ξεκινήσει η οργάνωση για τη νομική κατοχύρωση της γυναικοκτονίας ως ξεχωριστό ποινικό αδίκημα.

Από τον Νοέμβριο του 2024, η ΧΕΝ υλοποιεί την πανελλαδική καμπάνια «Γυναικοκτονία Είναι», σε συνεργασία με τα 20 Τοπικά Κέντρα της οργάνωσης, επιδιώκοντας την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης αλλά και την άσκηση πίεσης προς την Πολιτεία.

«40 γυναίκες δολοφονήθηκαν σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια»

Η κ. Χαϊδεμενάκου υπογραμμίζει ότι από το 2022 έως σήμερα έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα 40 περιπτώσεις γυναικοκτονίας, αριθμός που «δεν επιτρέπει στην κοινωνία να παραμένει αμέτοχη». Σκοπός της εκστρατείας, όπως εξηγεί, είναι η αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως εγκλήματος με έμφυλο κίνητρο και όχι ως γενικευμένη ανθρωποκτονία.

Η συλλογή υπογραφών μέσω της πλατφόρμας Avaaz έχει στόχο να μετατραπεί σε εργαλείο θεσμικής παρέμβασης, με την υποστήριξη των πολιτών σε όλη τη χώρα.

«Η γυναικοκτονία δεν είναι “μία ακόμη ανθρωποκτονία”»

Απαντώντας σε επικρίσεις για τον όρο, η πρόεδρος της ΧΕΝ δηλώνει ξεκάθαρα:
«Όταν μια γυναίκα δολοφονείται επειδή είναι γυναίκα, το φύλο της είναι το κίνητρο. Δεν είναι στατιστικό – είναι η ουσία της πράξης.» Επισημαίνει ότι η γυναικοκτονία είναι ανθρωποκτονία με έμφυλο υπόβαθρο, συχνά με αφορμή την άρνηση υποταγής ή την επιθυμία ανεξαρτησίας από έναν κακοποιητικό σύντροφο.

Τι προβλέπεται από τον νέο νόμο και γιατί δεν αρκεί

Η Ελλάδα, όπως αναφέρει, έχει ήδη θεσπίσει τον Νόμο 5172/2025 που περιλαμβάνει ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, ωστόσο η λέξη “γυναικοκτονία” δεν έχει νομικά κατοχυρωθεί. Παρότι η Οδηγία 2024/1385 της Ε.Ε. μιλά για τη γυναικοκτονία ως την πιο ακραία μορφή βίας, η εσωτερική ένταξή της στο ελληνικό νομικό πλαίσιο παραμένει ελλιπής.

Η θεσμική αναγνώριση του όρου θα φέρει, σύμφωνα με τη ΧΕΝ:

1. Σαφή ποινική κατηγορία με αυστηρές ποινές, χωρίς περιθώρια «έγκληματος πάθους» ή «τιμής».

2. Στήριξη των οικογενειών των θυμάτων σε όλα τα επίπεδα.

3. Πρόληψη μέσω καταγραφής και αναγνώρισης κινδύνων.

4. Δημιουργία στατιστικών εργαλείων πρόληψης.

«Η θεσμοθέτηση διασφαλίζει μια δίκαιη δίκη, όχι το αντίθετο»

Η κ. Χαϊδεμενάκου απορρίπτει το επιχείρημα ότι η νομική κατοχύρωση του όρου θα περιορίσει τα δικαιώματα υπεράσπισης των κατηγορουμένων. Αντίθετα, σημειώνει ότι θα προσφέρει σαφήνεια στο κίνητρο, βοηθώντας τη δικαστική εξουσία να αποδώσει δικαιοσύνη με βάση τα πραγματικά αίτια της δολοφονίας.

Η ίδια υπογραμμίζει: «Δεν επιδιώκουμε να στερήσουμε το δικαίωμα της υπεράσπισης, αλλά να σταματήσουμε να βαφτίζουμε τις γυναικοκτονίες “οικογενειακά δράματα”.»

Γιατί τώρα – και γιατί η ΧΕΝ μπροστά σε αυτόν τον αγώνα

Η ΧΕΝ Ελλάδος, με ιστορία που ξεκινά από το 1923, αποτελεί μία από τις μακροβιότερες γυναικείες εθελοντικές οργανώσεις στην Ελλάδα. Το δίκτυο της ΧΕΝ δραστηριοποιείται σε όλη τη χώρα με στόχο την ανάπτυξη των γυναικών, την κοινωνική συνοχή και την ισότητα των φύλων.

Όπως λέει χαρακτηριστικά η πρόεδρός της: «Ζούμε σε μία εποχή όπου η κοινωνία δεν μπορεί να συνεχίσει να αγνοεί το βαθύτερο κίνητρο των δολοφονιών γυναικών. Η ώρα για νομοθετική αναγνώριση είναι τώρα.»

Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Κύπρος και η Μάλτα, έχουν ήδη ενσωματώσει τη γυναικοκτονία στο ποινικό τους δίκαιο. Η Ελλάδα, σύμφωνα με τη ΧΕΝ, πρέπει να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα.

Αναλυτικά όλη η συνέντευξη: 

Η ΧΕΝ Ελλάδος από τον Νοέμβριο του 2024 έχει ξεκινήσει εκστρατεία για την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελούς ποινικού αδικήματος. Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτή;

Στην Χ.Ε.Ν. Ελλάδος έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η σιωπή αφήνει τις γυναίκες εκτεθειμένες και ευάλωτες στη βία, αναλάβαμε δράση ξεκινώντας πανελλήνια εκστρατεία με τίτλο «Γυναικοκτονία Είναι», σε συνεργασία με τα 20 Τοπικά Κέντρα μας, για την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελούς ποινικού αδικήματος. 

Σε διάστημα λιγότερο των τεσσάρων χρόνων, από το 2022 ως σήμερα, μετράμε στην χώρα μας 40 γυναικοκτονίες, αριθμό πολύ υψηλό για να συνεχίζει η κοινωνία μας να σιωπά και να μένει απαθής. Στοχεύουμε, λοιπόν, στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σχετικά με αυτή, την πιο ακραία μορφή βίας κατά των γυναικών. 

Τα επόμενα δύο χρόνια, με εκδηλώσεις και δράσεις ενημέρωσης των τοπικών κοινωνιών σε όλη την Ελλάδα, επιθυμούμε να προτρέψουμε τους πολίτες, άνδρες και γυναίκες, να προσυπογράψουν το αίτημά μας που είναι αναρτημένο στην πλατφόρμα Avaaz. Οι υπογραφές που θα συγκεντρωθούν θέλουμε να λειτουργήσουν ως ένας ισχυρός μοχλός πίεσης προς την ελληνική κυβέρνηση.

Γιατί γυναικοκτονία και όχι ανθρωποκτονία; Πώς απαντάτε στο επιχείρημα «Δεν είναι οι γυναίκες άνθρωποι;»

Με την εκστρατεία μας δεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι μια γυναίκα δεν είναι άνθρωπος ούτε ότι η ζωή μιας γυναίκας αξίζει περισσότερο από οποιουδήποτε άλλου πλάσματος. Αυτοί οι διχαστικοί διαχωρισμοί είναι μακριά από την νοοτροπία μας και θεωρούμε τα επιχειρήματα αυτά, χωρίς να τα παραγνωρίζουμε, ως ένα βαθμό σοφιστείες. Η γυναικοκτονία είναι επιβεβλημένο να θεσμοθετηθεί ως διακριτό έγκλημα καθώς πρόκειται για ανθρωποκτονία από πρόθεση, αφαίρεσης της ζωής μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού λόγω του φύλου τους. Όταν οι γυναίκες δολοφονούνται επειδή είναι γυναίκες, το κίνητρο του δράστη έχει σημασία. Το φύλο του θύματος δεν είναι μία τυχαία λεπτομέρεια, ένα στατιστικό στοιχείο αλλά η ίδια η αιτία της πράξης. Η αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελούς ποινικού αδικήματος δεν είναι απλώς ένα νομικό ζήτημα – είναι μια πολιτική δήλωση για την αξία της ζωής των γυναικών.

Γιατί είναι τόσο σημαντική η νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία»; Τι θα αλλάξει σε σχέση με τον όρο «ανθρωποκτονία» που ισχύει σήμερα στο νομικό μας δίκαιο;

Η γυναικοκτονία είναι η ύψιστη και πιο αποτρόπαια μορφή έμφυλης βίας, που δεν μπορεί να συνεχίσει να υποβαθμίζεται στο πλαίσιο γενικών κατηγοριών εγκλημάτων. Στο άρθρο 4 του πρόσφατου Νόμου 5172/2025, για την αντιμετώπιση των νέων μορφών βίας κατά των γυναικών και τον περιορισμό της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, αναγνωρίζεται ότι η "βία κατά των γυναικών" είναι βία που στρέφεται εναντίον τους εξαιτίας του φύλου τους. Στο άρθρο 3 της Οδηγίας 2024/1385 της ΕΕ, που ενσωματώθηκε εν μέρει στον νόμο αυτόν, αναφέρεται ότι η γυναικοκτονία είναι η πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας. Επιπλέον, στο προοίμιό της συνδέεται με την άνιση κατανομή εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών καταδεικνύοντας ότι η γυναικοκτονία είναι μια ανθρωποκτονία με συγκεκριμένο κίνητρο το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία. Συνεπώς είναι επιβεβλημένη η νομική αναγνώριση του όρου πέρα από την κοινωνιολογική, η οποία έχει επιτευχθεί, προκειμένου να διασφαλιστεί ουσιαστικά η προστασία της ζωής των γυναικών. 

Οι αλλαγές που θα προκύψουν από την αναγνώριση αυτή στο νομικό μας δίκαιο είναι: 1. Η αποτελεσματική διερεύνηση και επιβολή ποινής χωρίς ελαφρυντικά που μετατρέπουν τη γυναικοκτονία σε «έγκλημα πάθους», «έγκλημα τιμής» ή «εν βρασμώ ψυχής». 2. Η υποστήριξη της οικογένειας του θύματος, των «αόρατων» θυμάτων, σε ψυχολογικό, νομικό και οικονομικό επίπεδο. 3. Η έγκαιρη αναγνώριση επικίνδυνων συμπεριφορών και η άμεση ανταπόκριση των αρχών σε αυτά. 4. Η συλλογή στατιστικών δεδομένων που θα βοηθήσουν μελλοντικά στην πρόληψή της.

Μήπως η νομική θέσπιση του αδικήματος καταπατά το δικαίωμα του δράστη σε μια δίκαιη δίκη, αποκλείοντας τη χρήση όλων των ένδικων μέσων υπεράσπισης που προβλέπει ο Νόμος;

Το αίτημά μας δεν έρχεται σε αντιπαράθεση με το δικαίωμα στην υπεράσπιση ή οποιοδήποτε άλλο δικαίωμα. Τουναντίον, η νομική θέσπιση του αδικήματος θα συντελέσει στην διαφύλαξη μιας δίκαιης δίκης, όπου το κίνητρο του δράστη θα γίνει φανερό, καθώς ξεκάθαρα πρόκειται για δολοφονία λόγω του φύλου του θύματος και όχι για έγκλημα τιμής, πάθους ή εν βρασμώ ψυχής. 

Με την αναγνώριση, ο δράστης δεν θα μπορεί να ισχυριστεί π.χ. ότι «θόλωσε» όταν την είδε με τον νέο της σύντροφο και την μαχαίρωσε, ότι τον «ατίμασε η συμπεριφορά» της κτλ., από τη στιγμή που το έγκλημα οριζόμενο ως γυναικοκτονία από τον Νόμο θα έχει ως κίνητρο, ως αιτία, το φύλο. 

Σαφώς, η υπεράσπιση του δράστη θα μπορεί να επικαλεστεί ελαφρυντικά όπως, ο πρότερος έντιμος βίος του, η ειλικρινής μεταμέλεια του μετά την πράξη αλλά και η καλή συμπεριφορά του για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα μετά το έγκλημα. 

Γιατί η ΧΕΝ και γιατί τώρα;

Η Χ.Ε.Ν. Ελλάδος είναι μία ιστορική γυναικεία εθελοντική οργάνωση που από το 1923, δηλ. για περισσότερα από 100 χρόνια, με το έργο και τις δράσεις συνηγορίας της, έχει ως στόχο την ανάπτυξη της γυναίκας και της νεότητας και τη δημιουργία ενός ασφαλή κόσμου. Μια κοινωνία, όμως, με έντονα τα φαινόμενα της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας δεν προσφέρει ασφάλεια πολύ δε περισσότερο, όταν δυστυχώς θρηνούμε συχνά θύματα γυναικοκτονιών. Σε αυτές τις κοινωνικές συνθήκες η Χ.Ε.Ν. ως γυναικεία οργάνωση με τις εθελόντριες και όλες τις γυναίκες του δυναμικού της δεν μπορεί παρά να εντείνει τον αγώνα της εναντίον της βίας κατά των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της πιο ακραίας μορφής της της γυναικοκτονίας. 

Τώρα έχει έρθει η ώρα που ως κοινωνία και ως ενεργές πολίτιδες οι γυναίκες να σταματήσουμε να ανεχόμαστε την αποσιώπηση του βαθύτερου κινήτρου της γυναικοκτονίας και την επιστροφή στην πατριαρχική αντίληψη «τιμωρίας» της γυναίκας λόγω του φύλου της. Τώρα η ελληνική κοινωνία έχει ωριμάσει και είναι έτοιμη να απαιτήσει αυτό που ήδη έχει θεσμοθετηθεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Μάλτα, Κύπρος), την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελούς ποινικού αδικήματος.