Η γυναικοκτονία ως κοινωνικό ζήτημα και η συζήτηση για τη νομική της αναγνώριση – Σοκάρουν τα στοιχεία στην Ελλάδα

Η λέξη "γυναικοκτονία", αν και αρχικά ξένιζε το δημόσιο λόγο, πλέον έχει εδραιωθεί στην κοινωνική και νομική συζήτηση. Ο όρος δεν αφορά μόνο την αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής, αλλά προσδιορίζει το κίνητρο του εγκλήματος: τη δολοφονία μιας γυναίκας επειδή είναι γυναίκα.

Τι σημαίνει γυναικοκτονία – Η ερμηνεία του όρου

Ο όρος πρωτοπαρουσιάστηκε το 1976 από τη Βρετανίδα εγκληματολόγο Νταϊάνα Ράσελ (Diana E.H. Russell) στο Διεθνές Δικαστήριο για τα Εγκλήματα κατά των Γυναικών. Σύμφωνα με τον ορισμό της, γυναικοκτονία δεν είναι κάθε ανθρωποκτονία με θύμα γυναίκα, αλλά εκείνη που διαπράττεται λόγω μισογυνισμού, είτε από προσωπική πεποίθηση είτε λόγω κοινωνικών αντιλήψεων που ενισχύουν την πατριαρχική εξουσία.

Το έγκλημα μπορεί να έχει διαφορετικές μορφές ανάλογα με το κοινωνικό πλαίσιο. Σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπου η γυναίκα θεωρείται "κτήμα" του άνδρα, τέτοια εγκλήματα είναι κοινωνικά ανεκτά. Στις δυτικές κοινωνίες, ο μισογυνισμός συχνά καλύπτεται από ατομικές ψυχοπαθολογίες ή εμφανίζεται ως "έγκλημα πάθους".

Η κοινωνία απέναντι στην έμφυλη βία

Αν και οι γυναικοκτονίες δεν αποτελούν νέο φαινόμενο, η αντίληψη της κοινωνίας για αυτές έχει αλλάξει. Στον 19ο και 20ό αιώνα, η κακοποίηση και η δολοφονία γυναικών θεωρούνταν ιδιωτικές υποθέσεις, με εφημερίδες να περιγράφουν εγκλήματα με τίτλους όπως "Οικογενειακή τραγωδία" ή "Φόνος για λόγους τιμής", ρίχνοντας συχνά ευθύνη στο θύμα.

Στα μέσα του 20ού αιώνα, η συζήτηση γύρω από την έμφυλη βία άρχισε να αλλάζει. Στην Ελλάδα, το 2018 η έννοια της γυναικοκτονίας ήρθε στο προσκήνιο με τη φρικτή δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο, σηματοδοτώντας μια σημαντική αλλαγή στη δημόσια συζήτηση.

Η νομική διάσταση της γυναικοκτονίας

Παρά την κοινωνική αναγνώριση του όρου, η ελληνική νομοθεσία δεν περιλαμβάνει τη γυναικοκτονία ως ξεχωριστό αδίκημα. Ο Ποινικός Κώδικας αντιμετωπίζει κάθε ανθρωποκτονία με την ίδια ποινή: ισόβια κάθειρξη.

Οι νομικοί κύκλοι διχάζονται για το αν η τυποποίηση της γυναικοκτονίας θα έχει πρακτικό αντίκτυπο:

• Υποστηρικτές της νομικής αναγνώρισης υποστηρίζουν ότι η διάκριση του εγκλήματος θα συμβάλει στην καλύτερη καταγραφή και αντιμετώπιση του φαινομένου.
• Αντίθετες απόψεις θεωρούν ότι η ανθρωποκτονία ήδη τιμωρείται με τη μέγιστη ποινή και δεν χρειάζεται επιπλέον νομικός διαχωρισμός.

Γυναικοκτονίες στην Ελλάδα – Στατιστικά στοιχεία

Τα τελευταία χρόνια, η έμφυλη βία έχει αυξηθεί δραματικά. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. και του ΟΗΕ, η πανδημία και ο εγκλεισμός πυροδότησαν την έξαρση των γυναικοκτονιών παγκοσμίως.

Αριθμοί που σοκάρουν:

• 2020: 4 γυναικοκτονίες
• 2021: 15 γυναικοκτονίες
• 2022: 13 γυναικοκτονίες
• 2023: 6 γυναικοκτονίες
• 2024: 15 γυναικοκτονίες

Τα θύματα είναι κατά κύριο λόγο Ελληνίδες, αλλά περιλαμβάνονται και γυναίκες μεταναστευτικής καταγωγής, γεγονός που αναδεικνύει και την εθνοτική διάσταση της έμφυλης βίας.

Οι θύτες είναι σχεδόν πάντα σύζυγοι, σύντροφοι ή πρώην σύντροφοι, γεγονός που υπογραμμίζει ότι η έμφυλη βία συχνά εκδηλώνεται μέσα στο στενό οικογενειακό περιβάλλον.

Η αναγκαιότητα της πρόληψης και η ευθύνη της κοινωνίας

Το ερώτημα που τίθεται δεν είναι αν η γυναικοκτονία είναι ξεχωριστό έγκλημα, αλλά πόσες ακόμα δολοφονίες γυναικών θα χρειαστούν για να αναγνωριστεί ως σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο.

Παρά τις νομοθετικές πρωτοβουλίες, η αντίδραση της κοινωνίας απέναντι στην έμφυλη βία παραμένει μουδιασμένη. Συχνά, γείτονες αδιαφορούν, αστυνομικές αρχές δεν επεμβαίνουν εγκαίρως και τα ΜΜΕ διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, μετατρέποντας τις δολοφονίες σε "εγκλήματα πάθους".

Η αντιμετώπιση της γυναικοκτονίας δεν μπορεί να είναι μόνο νομική. Χρειάζεται:

• Εκπαίδευση από μικρή ηλικία για την πρόληψη της έμφυλης βίας.
• Υποστήριξη των θυμάτων από κρατικούς και κοινωνικούς φορείς.
• Αυστηρότερη παρέμβαση των αρχών σε καταγγελίες κακοποίησης.

Η κοινωνία στο σταυροδρόμι της αλλαγής

Η γυναικοκτονία δεν είναι ένα αφηρημένο στατιστικό στοιχείο. Είναι μια σκληρή πραγματικότητα που αφορά κάθε κοινωνία και κάθε οικογένεια.

Η ελληνική πολιτεία έχει επικυρώσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία επιβάλλει τη λήψη μέτρων κατά της έμφυλης βίας. Όμως, ο πραγματικός αγώνας δεν είναι μόνο στις αίθουσες των δικαστηρίων, αλλά στους δρόμους, στα σχολεία και στα σπίτια.

Η γυναικοκτονία δεν είναι μια "οικογενειακή τραγωδία". Είναι μια μορφή ακραίας έμφυλης βίας που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ούτε να αγνοηθεί. Η συζήτηση για την αναγνώριση του όρου δεν είναι μια γλωσσική αντιπαράθεση, αλλά μια μάχη για την προστασία των γυναικών από ένα φαινόμενο που δεν πρέπει να συνεχίσει να θεωρείται "καθημερινό".