Αντώνης Μαρτσάκης: Ο φύλακας της κρητικής παράδοσης και του ριζίτικου τραγουδιού – «Πειθαρχία, σεβασμός και αγάπη για την Κρήτη»

Για τον Αντώνη Μαρτσάκη η διάσωση της παράδοσης είναι υψίστης σημασίας. Η αυθεντική αναβίωση των παραδοσιακών ήχων της Κρήτης ξεκίνησε ως αγάπη και κατέληξε έργο ζωής. Της ζωής του.

Στο σπίτι στην Αθήνα, όπου και μεγάλωσε με τους γονείς και τα τρία αδέρφια του, η Κρήτη ήταν πανταχού παρούσα. Στις συζητήσεις, στις αναμνήσεις, στις ιστορίες, στους σκοπούς, στα πιάτα. Σχεδόν κάθε σαββατοκύριακο πήγαιναν και σε μια κρητική εκδήλωση.

Στην οικογένεια δεν υπήρχαν άλλοι μουσικοί, μα ο Αντώνης θυμάται τον παππού του να τραγουδά με μια φωνή καθάρια και να συνοδεύει τα όργανα. Μουσική και χορός. Ξεκίνησε να μαθαίνει κρητικούς χορούς στον σύλλογο Κρητών Πειραιώς «Η ομόνοια».

Σε ηλικία 8 ετών έπιασε στα χέρια του το βιολί. «Τότε ήταν λίγο παραγκωνισμένο το βιολί», αναφέρει στο ΒΗΜΑ και συνεχίζει «στην περιοχή από όπου κατάγομαι, την Κίσσαμο, το βιολί είναι το παραδοσιακό μας όργανο και έχουμε ένα ιδιαίτερο ηχόχρωμα για αυτό ξεκίνησα με αυτό. Τα περισσότερα ακούσματα μου ήταν με βιολί». Από δύο μηνών ο πατέρας του τον κατεβάζει στο νησί.

Γιορτές και καλοκαίρια, το χωριό Χαρχαλιανά Κισσάμου και το σπίτι της γιαγιάς και του παππού, γίνονται η κιβωτός του. Κι όταν πια αυτοί έφυγαν από τη ζωή, ο Αντώνης συνέχιζε αδιάλειπτα το δρομολόγιο Πειραιάς-Κρήτη και πίσω.

«Για οκτώ περίπου χρόνια έπαιρνα το καράβι κάθε Παρασκευή και κατέβαινα κάτω και Δευτέρα πρωί επέστρεφα στην Αθήνα. Βίωσα όλη τη ζωή εδώ του χωριού. Έζησα ό,τι μπορεί να ζήσει ένα παιδάκι, πέρα από την παρέα με τα υπόλοιπα παιδιά, αλλά και όλες τις καθημερινές ασχολίες που είχαν εδώ οι χωριανοί: από τα κτήματα και τα ζώα, μέχρι τον θερισμό και το μάζεμα των ελιών. Αποτύπωνα αυτές τις εικόνες κι όσο μεγάλωνα άρχισα να βλέπω ότι με ενδιαφέρει όλο αυτό.

Το 2005 και ενώ δούλευα σε μια τράπεζα στην Αθήνα, ζήτησα μετάθεση. Δεν γινόταν. Παραιτήθηκα και μετακόμισα μόνιμα στην Κρήτη. Στο χωριό που πήγαινα ως παιδί και στο οποίο μένω ακόμα και σήμερα, 20 χρόνια μετά».

Την Κρήτη λαχταρούσε, εκείνη αποζητούσε. Από τα 15 του άρχισε να παίζει επαγγελματικά σε γάμους και γλέντια. Όταν κατάλαβε ότι μπορεί να ζήσει αποκλειστικά από αυτό, μάζεψε τα πράγματά του και γύρισε στα Χαρχαλιανά. Με πείσμα και με μελέτη κατάφερε να εισχωρήσει και στους άλλους νομούς και στα χωριά, σεβόμενος τη μουσική του κάθε τόπου, μετρώντας πια 30 χρόνια πορείας.

«Σκέφτομαι τη ζωή μου σαν ένα γλέντι, το οποίο έχει μόνο ευχάριστες στιγμές. Έχω γνωρίσει πάρα πολλούς ανθρώπους. Έχω γυρίσει την Κρήτη τόσες φορές που πια αναγνωρίζω πρόσωπα σε όποια περιοχή κι αν βρεθώ. Μπορώ να πω ότι ξέρω, σχεδόν, κάθε χωριό της Κρήτης.

Φανταστείτε ότι πριν σαράντα χρόνια το να πάει κάποιος στο Ηράκλειο από την Κίσσαμο ήταν επίτευγμα, ήταν λες και πήγαινε στην Αμερική. Αυτό με ευχαριστεί πάρα πολύ, διότι από παιδί ήθελα να ζω στην Κρήτη. Προσπαθώ να γνωρίσω την Κρήτη σε όλες τις μορφές, προσπαθώ να γνωρίζω τους ανθρώπους της. Μου αρέσουν πάρα πολύ τα χωριά τα οποία έχουν γράψει ιστορία.

Εκτός από τη δική μου επαρχία, μου αρέσει η επαρχία Σφακίων, τα Ανώγεια, η Σητεία. Μου αρέσουν τα χωριά που έχουν πολιτισμό και τον συνεχίζουν. Θεωρώ ότι μου δίνουν κι εμένα μια παραπάνω δύναμη να συνεχίσω αυτό που κάνω».

«Η λεβεντιά του Κρητικού δεν κρίνεται ούτε από το αν πίνει πολύ, ούτε από το αν παίζει μπαλωθιές».

Μεγάλη αγάπη του Αντώνη, τα ριζίτικα. «Από έφηβος ξεκίνησα, παρόλο που στην αρχή ο καλός μου φίλος που ήμασταν μαζί σε όλα τα γλέντια μού τραγουδούσε συνέχεια, τον βαριόμουν. Μια φορά όμως πήγαμε σε μια γιορτή στην οποία είπαν κάμποσα ριζίτικα και έτσι ντράπηκα που δεν ήξερα να ακολουθήσω. Όταν πήραμε τον δρόμο της επιστροφής, είπα στον φίλο μου ‘’τραγούδα εσύ, να μαθαίνω εγώ’’.

Μόλις ξεκίνησα να τα μαθαίνω, ένιωσα αυτόν τον θησαυρό που κρύβουν, την ψυχική ηρεμία και τη δύναμη. Δηλαδή πραγματικά νιώθω ελεύθερος. Νιώθω σαν να είμαι στη Μαδάρα πάνω και να μην με ελέγχει κανείς, να είμαι μόνος μου, να μπορεί η ψυχή μου και το μυαλό μου να κάνουν ό,τι θέλουν. Βέβαια, οι κανόνες στα ριζίτικα είναι διαφορετικοί. Πρέπει να έχεις πειθαρχία, πρέπει να σέβεσαι, πρέπει να ξέρεις τι να πεις. Είναι μια ιεροτελεστία.

Έχω κάνει μια μεγάλη έρευνα γύρω από το ζήτημα τραγούδι και συνεχίζω». Πειθαρχία και σεβασμό θέλουν τα ριζίτικα και είναι αυτές οι δύο λέξεις που πολλές φορές παρερμηνεύονται. Οι δύο λέξεις που νοηματοδοτούνται αυθαίρετα και συγχέονται με έννοιες όπως η λεβεντιά η οποία και βρίσκεται ιδιαιτέρως υψηλά στον αξιακό κώδικα των Κρητικών.

«Οι παλιοί λέγανε ότι ένας λεβέντης άνθρωπος πρέπει να είναι τραγουδιστής, χορευτής και να είναι και καλός σκοπευτής. Αυτά όμως βγήκαν σε άλλες εποχές, σε άλλους καιρούς. Και η “κούπα” έχει παρεξηγηθεί, έχει παρερμηνευθεί.

Παλιά έπιναν κούπες στα γλέντια, τα οποία δεν γίνονταν κάθε μέρα. Έπιναν μια ποσότητα κρασιού και δεν οδηγούσαν. Ήταν άλλες οι συνθήκες τότε. Η “κούπα” είναι έθιμο, όμως μιας άλλης εποχής. Δεν μπορούμε να τα μιμούμαστε όλα.

Όποιος θέλει να πιει κι αντέχει θα πρέπει να έχει έναν οδηγό να τον γυρίσει σπίτι του και να μην οδηγήσει. Η δουλειά μας, μάς επιτρέπει να πηγαίνουμε σε όλη την Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο και βλέπουμε ότι κακώς κείμενα υπάρχουν παντού.

Συμβαίνουν σοβαρά περιστατικά και στην Κρήτη, δεν γίνεται να μην το πούμε. Γίνονται λάθη. Μακάρι να μην υπάρχουν κι εμείς από την πλευρά μας προσπαθούμε να εκπέμπουμε κάτι διαφορετικό.

Σίγουρα όμως δεν πρέπει να παρερμηνεύουμε τη λεβεντιά του Κρητικού με τη μικρότητα των ανθρώπων. Η λεβεντιά του Κρητικού δεν κρίνεται ούτε από το αν πίνει πολύ, ούτε από το αν παίζει μπαλωθιές. Από άλλα κρίνεται κι ορίζεται.

Θεωρώ ότι καθένας με τη σεμνότητα, την πειθαρχία, την αυτοσυγκράτηση, τη χουβαρντοσύνη και τη στάση απέναντι στην οικογένειά του, αποδεικνύει στην πορεία του ποιος είναι. Ούτε να αυτοπαινευόμαστε πρέπει, ούτε να χρησιμοποιούμε των παλιών τη λεβεντιά ο καθένας με τον δικό του τρόπο.

Πρέπει να είσαι λεβέντης σε όλες τις ώρες της μέρας και με όλους τους ανθρώπους που συναντάς. Να είσαι μερακλής σε όλα σου. Δεν κρυβόμαστε και εμείς πίσω από το δάχτυλό μας, ούτε τα βλέπουμε όλα όμορφα όταν δεν είναι όλα όμορφα.

Υπάρχουν φορές που χάνεται το μέτρο, η πειθαρχία και η ταπεινότητα. Βέβαια, τα θετικά του νησιού και της ζωής μας είναι πολύ περισσότερα από τα αρνητικά. Δεν λέω. Και να διασκεδάζουμε και να συμμετέχουμε σε όλα όσα μας αρέσουν.

Προς Θεού, δεν είμαστε άνθρωποι ούτε να κρυφτούμε, ούτε να σταματήσουμε να γλεντάμε, ούτε να διασκεδάζουμε, ούτε τίποτα από όλα αυτά, αλλά να είναι όλα με μέτρο, σύνεση και ανθρωπιά. Λίγη προσοχή στον ενθουσιασμό μας.

Όχι, στις ακρότητες. Στην Κρήτη τα έθιμα είναι μετρημένα, οι άνθρωποι με τις πράξεις τους δείχνουν κάποιες φορές να το ξεχνούν και να το παρερμηνεύουν. Μέτρο, πειθαρχία και ταπεινότητα».