Τρία χρόνια από τον καταστροφικό σεισμό στο Αρκαλοχώρι – Και ακόμα δεν έχει αλλάξει τίποτα…

iraklionews.gr 27/09/2024 16:00

Στις 27 Σεπτεμβρίου 2021, στις 9:17 π.μ. τοπική ώρα, συνέβη σεισμός μεγέθους 6,0 βαθμών με επίκεντρο κοντά στο Αρκαλοχώρι, του δήμου Μινώα Πεδιάδος, στην Κρήτη.

Ο σεισμός προκάλεσε υλικές καταστροφές στο Αρκαλοχώρι και τα γύρω χωριά. Ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του όταν κατέρρευσε ο ναός του Προφήτη Ηλία. Ο σεισμός ήταν τμήμα σεισμικής ακολουθίας η οποία άρχισε στην περιοχή τέσσερις μήνες πριν από αυτόν τον σεισμό.

Τεκτονικό υπόβαθρο

Η Κρήτη βρίσκεται στο ελληνικό τόξο, ένα τοξοειδές τεκτονικό χαρακτηριστικό που σχετίζεται με την καταβύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από την πλάκα του Αιγαίου. Είναι μια από τις πιο ενεργές σεισμικές ζώνες στη δυτική Ευρασία και έχει ιστορία μεγάλων σεισμών που επηρεάζουν επίσης την Αίγυπτο. Πέρα από τη ζώνη καταβύθισης στην Κρήτη υπάρχουν και ρήγματα μήκους 4-30 χιλιομέτρων και έτσι οι σεισμοί που λαμβάνουν χώρα στην Κρήτη είναι είτε ενδιάμεσου βάθους είτε επιφανειακοί σεισμοί μεγέθους μέχρι 7,0 ρίχτερ. Τα ρήγματα αυτά είναι οργανωμένα σε δύο κύριες κατευθύνσεις, είτε δυτικά-βορειοδυτικά προς ανατολικά-νοτιοανατολικά και βόρειο-βορειοανατολικά προς νοτιο-νοτιοδυτικά. Τα ρήγματα αυτά έχουν οδηγήσει στον κατακερματισμό των ορεινών όγκων του νησιού.

Το επίκεντρο του σεισμού εντοπίζεται στην ιζηματογενή λεκάνη του Ηρακλείου, η οποία είναι ελεγχόμενη από ρήγματα. Το ρήγμα Καστελλίου σχηματίζει κοντά στο ανατολικό άκρο της λεκάνης του Ηρακλείου και είναι το πιο ενεργό. Άλλα ρήγματα της περιοχής περιλαμβάνουν το ρήγμα Γερακιού και το ρήγμα Νιπιδιτού. Το ρήγμα Νιπιδιτού είναι εκτεθειμένο ρήγμα κοντά στο επίκεντρο και διασταυρώνεται κάθετα τη νότια προέκταση τόσο του ρήγματος Γερακιού όσο και του Καστελίου. Είναι η νεότερη δομή της περιοχής.

Ο σεισμός και οι μετασεισμοί

Ο σεισμός στις 27 Σεπτεμβρίου εκδηλώθηκε στο ρήγμα Θραψανού-Καστελλίου με επίκεντρο 5 χιλιόμετρα από το Αρκαλοχώρι, στο νομό Ηρακλείου. Το μέγεθος σεισμικής ροπής υπολογίστηκε από το USGS και το ευρωμεσογειακό ινστιτούτο σε 6,0, ενώ το αστεροσκοπείο Αθηνών υπολόγισε ότι ο σεισμός είχε μέγεθος 5.8. Ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος ανέφερε ότι είναι ο ισχυρότερος σεισμός που έχει καταγραφεί ενόργανα, δηλαδή από το 1900 και μετά, στον χερσαίο χώρο της Κρήτης, καθώς οι ισχυροί σεισμοί που είχαν παρατηρηθεί μέχρι τότε στην περιοχή ήταν υποθαλάσσιοι. Σύμφωνα με επιταχυνσιογράφο που είχε τοποθετήσει το ΙΤΣΑΚ στο Αρκαλοχώρι, ο σεισμός έφτασε σε μέγιστη επιτάχυνση εδάφους 0,82 g, η οποία σύμφωνα με τον Άκη Τσελέντη είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα. Ο σεισμός ήταν αισθητός σε ολόκληρη την Κρήτη και στη Σαντορίνη. Προσεισμική δραστηριότητα με χαμηλή τιμή του b-value είχε διαπιστωθεί από τον Δρ. Γεράσιμο Χουλιάρα, διευθυντή ερευνών στο Γεωδυναμικό ινστιτούτου του Εθνικού αστεροσκοπείου Αθηνών σε σχετική ανάλυση στις αρχές Ιουλίου.

Προσεισμοί και μετασεισμοί

Στην περιοχή του Αρκαλοχωριού άρχισε να καταγράφεται αυξημένη σεισμική δραστηριότητα τέσσερις μήνες πριν τον σεισμό. Η αυξημένη δραστηριότητα ξεκίνησε την 1η Ιουνίου 2021 και συνεχίστηκε μέχρι το μεσημέρι της 25ης Σεπτεμβρίου 2021 (τελευταίος σεισμός στις 13:11:13.0 UTC). Ο μεγαλύτερος προσεισμός, μεγέθους Mw 4,8, σημειώθηκε στις 24 Ιουλίου 2021. Χωρικά η προσεισμική δραστηριότητα εκδηλώθηκε σε μια σχετικά μικρή περιοχή που κάλυπτε μόνο εν μέρει την περιοχή που αργότερα καταλήφθηκε από το νότιο σύμπλεγμα μετασεισμών. Τα εστιακά βάθη των προσεισμών κυμαίνονταν μεταξύ 5 και 20 km με μέσο όρο 10,6 ± 2,3 km.

Τον κύριο σεισμό ακολούθησε πλούσια σεισμική ακολουθία, με τον μεγαλύτερο μετασεισμό, μεγέθους 5,3, να εκδηλώνεται το πρωί της 28ης Σεπτεμβρίου, προκαλώντας επιπλέον καταστροφές. Μέχρι το πρωί της 29ης Σεπτεμβρίου είχαν καταγραφεί 14 μετασεισμοί μεγέθους μεγαλύτερο από 4. Οι μετασεισμοί ομαδοποιήθηκαν σε ένα νότιο και βόρειο σύμπλεγμα. Το νότιο σύμπλεγμα είναι το πιο εκτεταμένο και σχεδόν επικαλύπτεται με την περιοχή παραμόρφωσης. Το σεισμογόνο στρώμα των μετασεισμών κυμαίνεται σε βάθος από 5 έως περίπου 20 km με το μέσο βάθος να είναι 15,1 ± 4,1 km. Όλοι οι σεισμοί μεγέθους ≥ 4,0 που σημειώθηκαν σε ολόκληρη τη σεισμική αλληλουχία έλαβαν χώρα εντός του νότιου σμήνος μετασεισμών. Επιπλέον, οι μεγαλύτεροι μετασεισμοί, μεγέθους ≥ 4,6, σημειώθηκαν εντός των πρώτων τριών ημερών από τον κύριο σεισμό.

Στις 12 Οκτωβρίου 2021 σημειώθηκε σεισμός 6,3 ρίχτερ κοντά στη Ζάκρο, στην ανατολική Κρήτη, όμως προερχόταν από διαφορετικά σεισμικό κέντρο και δεν σχετίζεται με το σεισμό στο Αρκαλοχώρι.

Γεωφυσικά αποτελέσματα Οι σεισμοί προκάλεσαν καθίζηση του εδάφους στην περιοχή του Αρκαλοχωρίου, η οποία υπολογίστηκε έως και 21 εκατοστά από το τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου με βάση τις παρατηρήσεις του δορυφόρου Sentinel 1, ενώ παρατηρήθηκε και οριζόντια μετατόπιση του εδάφους, περίπου 13 εκατοστά προς τα ανατολικά δυτικά του Αρκαλοχωρίου και 6 εκατοστά προς τα δυτικά ανατολικά του Αρκαλοχωρίου. Τα μεγέθη αυτά μέχρι τον Μάρτιο του 2022 είχαν αναθεωρηθεί σε κατακόρυφη μετατόπιση μέχρι 22 εκατοστά, και μετατόπιση του εδάφους κατά 14 εκατοστά προς τα ανατολικά δυτικά του Αρκαλοχωρίου και 7 εκατοστά προς τα δυτικά ανατολικά του Αρκαλοχωρίου.

Θύματα και καταστροφές

Από το σεισμό έχασε τη ζωή του ένας εργάτης ο οποίος πραγματοποιούσε εργασίες αναστήλωσης στο ναό του Προφήτη Ηλία στο Αρκαλοχώρι, ο οποίος κατέρρευσε από το σεισμό. Επίσης καταγράφηκαν 20 τραυματίες από τον σεισμό, και πέντε διακομίστηκαν στο νοσοκομείο με κατάγματα ή πολλαπλά τραύματα. Ένας πολίτης παγιδεύτηκε στο σπίτι του στον Πατσίδερο, καθώς δεν άνοιγε η πόρτα του σπιτιού.

Στα χωριά Αρκαλόχωρι, Πατσίδερος, Ρουσσοχώρια, Αρχοντικό και Μελέσες σημειώθηκαν ζημιές σε πολλά κτίρια, συμπεριλαμβανομένων και ναών. Ζημιές σημειώθηκαν και στο δημοτικό σχολείο Θραψανού. Σε ελέγχους που πραγματοποιήθηκαν, από τα 7.015 σπίτια που ελέγχθηκαν τα 3.906 κρίθηκαν μη κατοικήσιμα, και αντίστοιχα 180 στους 345 επαγγελματικούς χώρους, 211 στα 498 δημοσία κτίρια και ναούς και 562 από τα 682 άλλα κτίρια (στάβλοι, αποθήκες). Ανάμεσα στα κτίρια που κρίθηκαν ακατάλληλα ήταν και 6 σχολεία. Έχουν αναφερθεί επίσης βλάβες στο δίκτυο υδροδότησης στο δήμο Αρχανών-Αστερουσίων. Σύμφωνα με τον Ευθύμη Λέκκα τα κτίρια ήταν ήδη επιβαρυμένα από τη σεισμική ακολουθία των προηγούμενων μηνών. Περίπου 100 κτίρια στην περιοχή είχαν υποστεί ζημιές από προηγούμενο σεισμό τον Ιούλιο, ανάμεσα στα οποία ήταν τρία σπίτια τα οποία κρίθηκαν ακατάλληλα για κατοίκηση.

Στα ενετικά τείχη Ηρακλείου παρατηρήθηκε επιδείνωση υπαρχόντων ρηγματώσεων και στην περιοχή Δυτικά Νεώρια-Αλατοποήθηκη δημιουργήθηκαν ρηγματώσεις και αποκολλήθηκαν τμήματα της τοιχοποιίας. Βλάβες παρατηρήθηκαν και στο οδικό δίκτυο. Στην περιοχή του πρώην δήμου Τεμένους μεγάλοι ογκόλιθοι έπεσαν στον δρόμο και λόγω επικινδυνότητας έκλεισε ο δρόμος Ηράκλειο-Προφήτης Ηλίας.

Απόκριση

Κατά τις 15:35 στάλθηκε μήνυμα μέσω του 112 στην περιφερειακή ενότητα Ηρακλείου το οποίο έγραφε «Ισχυρός σεισμός στην περιοχή σας με σεισμική ακολουθία σε εξέλιξη. Μην μπαίνετε σε κτίρια που έχουν υποστεί οποιαδήποτε ζημιά από τον σεισμό».

Η περιοχή του Αρκαλοχωρίου τέθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης από τον υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Χρήστο Στυλιανίδη, ο οποίος επισκέφτηκε την περιοχή το απόγευμα της ημέρας του σεισμού. Τις επόμενες ημέρες σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κηρύχθηκαν ολόκληρος ο δήμος Μινωάς Πεδιάδας, ο Δήμος Αρχανών-Αστερουσίων, οι δημοτικές ενότητες της Αγίας Βαρβάρας και του Κόφινα του δήμου Γόρτυνας, τμήματα του Δήμου Χερσονήσου και του Δήμου Ηρακλείου, καθώς και κοινότητες του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου.

Στο εκθεσιακό κέντρο Αρκαλοχωρίου δημιουργήθηκε καταυλισμός με σκηνές με δυνατότητα φιλοξενίας περίπου 2.500 ανθρώπων. Σκηνές τοποθετήθηκαν επίσης στους ανοικτούς χώρους άλλων οικισμών. Διατέθηκαν επίσης 90 δωμάτια ξενοδοχείων για τη διαμονή των σεισμοπαθών. Στην Κρήτη μετέβησαν 30 πυροσβέστες της ΕΜΑΚ με εξοπλισμό διάσωσης. Η αντιπεριφερειάρχης παιδείας Έφη Κουτεντάκη αποφάσισε τα σχολεία να μείνουν κλειστά τις επόμενες δύο μέρες μετά τον σεισμό ώστε να ελεγχθούν τα σχολικά κτίρια.

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επισκέφτηκε τις πληγείσες περιοχές στις 28 Σεπτεμβρίου και ανακοίνωσε μέτρα στήριξης των σεισμοπαθών. Τα μέτρα περιλαμβάνουν την άμεση εκταμίευση 20.000 ευρώ για κάθε σπίτι που έχει υποστεί ολοκληρωτική ζημιά και ανάλογα ποσά με βάση την έκταση της ζημιάς, απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ μέχρι το 2023 και ενίσχυση των δήμων Μινώας Πεδιάδας και Αρχανών-Αστερουσίων με 1.000.000 ευρώ για την κάλυψη των αναγκών τους.

Για τις ανάγκες στέγασης των σεισμόπληκτων μεταφέρθηκαν στην Κρήτη οικίσκοι. Οι πρώτοι 34 έφτασαν στις 6 Οκτωβρίου και εγκαταστάθηκαν σε Αρκαλοχώρι και Βόνη. Παραδόθηκαν για χρήση στις 2 Νοεμβρίου. Επίσης μεταφέρθηκαν λυόμενες σχολικές αίθουσες για να καλυφθούν οι ανάγκες των μαθητών του δημοτικού σχολείου Θραψανού και του 1ου και 2ου δημοτικού Αρκαλοχωρίου, και αργότερα οι ανάγκες του γυμνασίου και λυκείου Αρκαλοχωρίου.