Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου

14 Σεπτεμβρίου 1943. Μονάδες της Βέρμαχτ παρελαύνουν στη Βιάννο. Εκτελούν ανελέητα μικρούς και μεγάλους, παιδιά, ακόμη και εγκυμονούσες κοπέλες.

Η σφαγή διήρκεσε τρεις μέρες. Το χωριό καταστράφηκε ολοκληρωτικά.

Η πρώτη επίθεση των ανταρτών στους Ναζί

8 Σεπτεμβρίου 1943. Η είδηση για την συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τα Συμμαχικά Στρατεύματα έφτασε στους αντάρτες της Κρήτης, προκαλώντας τον ενθουσιασμό τους. Ταυτόχρονα, άρχισε να φημολογείται ότι ο επιφανής αντάρτης, Καπετάν Μανώλης Μπαντουβάς, βρισκόταν σε συνεννόηση με τον διοικητή των ιταλικών στρατευμάτων, προκειμένου να τους πείσει να ενισχύσουν την αντίσταση των Κρητικών με όπλα και άνδρες.

Την επόμενη ημέρα, ο Μπαντουβάς, που βρισκόταν στην Κάτω Σύμη της επαρχίας Βιάννου, έδωσε εντολή να εξουδετερωθεί το γερμανικό φυλάκιο της περιοχής. Οι Έλληνες αντάρτες, σαφώς αναθαρρημένοι, κατέφτασαν στο χωριό το ίδιο βράδυ. Στόχος τους ήταν να συλλάβουν τους δύο Γερμανούς φρουρούς, ζωντανούς.

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, ξέσπασε άγρια συμπλοκή και οι Γερμανοί στρατιώτες έπεσαν νεκροί.

Οι αντάρτες έκρυψαν τα πτώματα σε μια σπηλιά και καθάρισαν τα αίματα, για να εξαφανίσουν τις αποδείξεις και να γλυτώσουν τα αντίποινα.

Η προδοσία και η ενέδρα

Για κακή τους τύχη, Έλληνας δοσίλογος βρέθηκε στο σημείο, συνειδητοποίησε την απουσία των φαντάρων και ενημέρωσε αμέσως τους Γερμανούς.

Ο πρόεδρος του Συλλόγου Βιαννιτών Ηρακλείου «Πατούχας», κ. Λευτέρης Διακάκης, είχε περιγράψει στη Μηχανή του Χρόνου:

«Πήγε τότε ένας αγροφύλακας και ειδοποίησε τους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν την διοίκηση στην Άνω Βιάννο και τους είπε ότι εξαφανίστηκαν και οι δυο στρατιώτες από το φυλάκιο της Σύμης, αλλά, παραδόξως, τα πράγματά τους ήταν εκεί».

Έτσι, η εξαφάνιση των στρατιωτών θεωρήθηκε ύποπτη και δόθηκε διαταγή να κινηθούν γερμανικές δυνάμεις προς τη Σύμη.

Οι αντιστασιακοί πληροφορήθηκαν τον ερχομό των στρατευμάτων και έστησαν ενέδρα.

Ο Μπαντουβάς, με τέσσερις ομάδες ανταρτών, οχυρώθηκαν στα υψώματα, που βρίσκονται στην ανατολική και δυτική πλευρά της κοιλάδας, μέσα από την οποια περνά ο δρόμος για την Κάτω Σύμη.

Οι Γερμανοί, κατευθυνόμενοι στη Σύμη, αιχμαλώτισαν μερικούς κατοίκους από τα γύρω χωριά, προκειμένου να τους εκτελέσουν ως αντίποινα για τον φόνο των στρατιωτών.

Πλησιάζοντας στην κοιλάδα, οι αντάρτες άνοιξαν πυρ, προκαλώντας τον αιφνιδιασμό των αντιπάλων. Οι αιχμάλωτοι ελευθερώθηκαν, ενώθηκαν με τους συμπατριώτες τους και ακολούθησε σφοδρή μάχη τόσο στη Σύμη όσο και στο διπλανό χωριό, Πεύκο. Οι Γερμανοί ηττήθηκαν. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 400 στρατιώτες έπεσαν νεκροί. Οι αντάρτες του Μπαντουβά έχασαν έναν άντρα και αποσύρθηκαν στα βουνά.

Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου

Ο Γερμανός Μέραρχος και διοικητής της Κρήτης, Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ, εξοργισμένος για την πανωλεθρία του λόχου του, δίνει σαφή εντολή αφανισμού:

«Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας»

Πάνω από 2.000 άντρες μαζεύτηκαν στη Βιάννο, χωρίστηκαν σε ομάδες και άρχισαν να οργανώνουν τη συστηματική καταστροφή των χωριών και των κατοίκων τους. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1943, διαβεβαίωσαν με έκτακτο ανακοινωθέν, ότι όσοι παραμείνουν στα σπίτια τους, θα γλυτώσουν τη σφαγή. Αντιθέτως, όσοι βρεθούν εκτός, θα θεωρηθούν αντάρτες, θα εκτελεστούν και θα καούν τα σπίτια τους. Δυστυχώς, πολλοί ήταν εκείνοι που πίστεψαν τα λόγια των κατακτητών.

Δείτε εδώ την ανάρτηση του εκπαιδευικού Φώτη Φειδία, για τα «Βερβελάκια»

Το πρωί της επόμενης μέρας ξεκίνησε η καταστροφή. Πυρπόλησαν το Πεύκο και τη Σύμη και επιδόθηκαν σε μαζικές εκτελέσεις, λεηλασίες και βανδαλισμούς σε δεκάδες χωριά της επαρχίας Βιάννου. Από το Κεφαλοβρύσι, τον Αμιρά και τον Άγιο Βασίλειο μέχρι τον Κρεββατά, τις Μάλλες και το Λουτράκι, όπως αναφέρει η mixanitouxronou.gr.

Όλοι οι άνδρες ηλικίας 16 ετών και άνω εκτελέστηκαν.

Αυτόπτες μάρτυρες και συγγενείς των θυμάτων μίλησαν στη Μηχανή του Χρόνου, κάνοντας λόγο για εκτελέσεις «άοπλων πολιτών, παιδιών και αναπήρων«. «Η δολοφονική μανία των Γερμανών ήταν τόση, που σκότωναν ακομη και έγκυες γυναικες ή και τα υποζύγια των χωρικών. Για κάθε νεκρό Γερμανό εκτελούσαν από 40 ως 100 πολίτες».

Μαρτυρία απ’ τον Αμιρά

Στην πλατεία του χωριού Αμιρά, οι Γερμανοί χώριζαν τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά από τους άντρες. Η Αικατερίνη Παππά βρισκόταν εκεί. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν ο πατέρας και ο γαμπρός της. Η ίδια περιέγραψε στη Μηχανή του Χρόνου:

«Οι Γερμανοί τότε ζητούσαν για αντάλλαγμα τρόφιμα, προκειμένου να αφήσουν ελεύθερους τους αιχμαλώτους. Μαζέψαμε πατάτες, κρεμμύδια, κοτόπουλα, ό,τι είχαμε και πήγαμε εκεί πέρα. Μόλις φτάσαμε, οι Γερμανοί τράβηξαν μια γραμμή. Και μας είπαν, «όποιος περάσει την γραμμή, θα σκοτωθεί». Αναγκαστικά γυρίσαμε πίσω. Ταυτόχρονα, οι αιχμάλωτοι γνωρίζοντας πως θα πεθάνουν, άρχισαν να πετάνε ό,τι πολύτιμο είχαν πάνω τους, στους δικούς τους ανθρώπους. Εμείς οι γυναίκες και τα παιδιά αρχίσαμε να κλαίμε, και οι άντρες μας πετούσαν τα πορτοφόλια τους, τις βέρες τους, τα ρολόγια τους και ό,τι φόραγαν επάνω τους. Πολλοί άνθρωποι φωνάζανε βοήθεια και εγώ έτρεχα να βρω τον πατέρα μου και τον γαμπρό μου. Κατεβαίνοντας κάτω προς την Άρμη, είδα τον πατέρα μου σε μια ρίζα ελιάς και τον γαμπρό μου σκοτωμένο, πεσμένο επάνω σε ένα δέντρο.»

Σύμφωνα με μαρτυρίες, το τελευταίο βράδυ του ολοκαυτώματος, στις 16 Σεπτεμβρίου του 1943, οι Γερμανοί γιόρτασαν τη «νίκη» τους, μεθώντας, χορεύοντας και τραγουδώντας υπέρ του Χίτλερ ενώ παράλληλα δε δίσταζαν να χλευάζουν τις γυναίκες που έκλαιγαν τους νεκρούς τους.

Ένα μήνα αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου, ειδικά συνεργεία Γερμανών κατεδάφισαν με δυναμίτες και πυρπόλησαν τα χωριά Κεφαλοβρύσι, Κρεββατά Πεύκο, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγο, καθώς και τα χωριά της δυτικής Ιεράπετρας Μύρτος, Γδόχια, Μουρνιές και τον οικισμό “Καημένου” της Ρίζας.

Μετά την καταστροφή

Το ολοκαύτωμα της Βιάννου θεωρείται το δεύτερο μεγαλύτερο της Ελλάδας μετά των Καλαβρύτων. Ωστόσο, παρά την έκταση και τη φρικαλεότητα των καταστροφών που συνέβησαν, παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό.

Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων υπολογίζεται πως αγγίζει τα 461 άτομα ενώ άλλες πηγές υποστηρίζουν πως ξεπερνάει τα 500. Πάνω από 1000 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Χρειάστηκαν δεκαετίες ώστε τα χωριά να επανέλθουν σε μια κανονικότητα, ενώ κάποια που κάηκαν συθέμελα, ερήμωσαν για πάντα.

Ο στρατηγός Μίλλερ συνελήφθη από τον Κόκκινο Στρατό στην Ανατολική Πρωσία και εκδόθηκε στην Ελλάδα, μαζί με τον Μπρούνο Μπράουερ, όπου καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 9 Δεκεμβρίου του 1946. Εκτελέστηκε στις 20 Μαΐου 1947.

Εκδήλωση Μνήμης Ολοκαυτώματος – Τιμή στις γυναίκες

Όπως κάθε χρόνο, η Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου, διοργανώνει σειρά εκδηλώσεων στη Βιάννο, το Ηράκλειο και την Αθήνα. «Για να τιμήσουμε τη μνήμη των νεκρών μας και να διατρανώσουμε την αποφασιστικότητά μας, για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών». Φέτος οι εκδηλώσεις θα είναι αφιερωμένες στις ηρωίδες γυναίκες της Βιάννου. Οι διοργανωτές αναφέρουν: «Οι φετινές εκδηλώσεις λαμβάνουν το χαρακτήρα τιμής στη Βιαννίτισσα γυναίκα, τη μάνα, την αδελφή, την κόρη, την εγγονή. Στις γυναίκες που αντιστάθηκαν στο φασισμό και θυσιάστηκαν. Σ’ όλες τις γυναίκες της μαρτυρικής επαρχίας Βιάννου και Δυτικής Ιεράπετρας, που σήκωσαν το σταυρό του μαρτυρίου, το σταυρό του πένθους, της ορφάνιας, της φτώχειας και της άφατης θλίψης. Αφιερώνονται στις χιλιάδες γυναίκες που έσφιξαν τα δόντια, φόρεσαν δια βίου το μαύρο τσεμπέρι, στερήθηκαν τις χαρές της ζωής, έπιασαν στα τρυφερά τους χέρια τη σκαλίδα και το κατσούνι, επωμίστηκαν τις ευθύνες και του άντρα και της γυναίκας, ανέθρεψαν παιδιά κι εγγόνια και τα έκαναν έντιμα και δημιουργικά μέλη της κοινωνίας»….